Το αντικαταθλιπτικό της φύσης!
Περιγραφή
Το χόρτο του Αγίου Ιωάννη (st John's wort), γνωστό στη χώρα μας ως βαλσαμόχορτο ή σπαθόχορτο, είναι ένα βότανο με χαρακτηριστικά έντονο κίτρινο λουλούδι που η λαϊκή παράδοση θέλει να χρησιμοποιείται ως βάλσαμο και αντισηπτικό για τις πληγές των πολεμιστών. Φύεται στην Ευρώπη και την Ασία και είναι από τα πιο μελετημένα επιστημονικώς βότανα της παραδοσιακής ιατρικής. Η κορυφαία χρήση του όμως δεν έχει να κάνει με τις αντισηπτικές ή τις καταπραϋντικές του ιδιότητες, αλλά με μια ξεχωριστή του ιδιότητα: την αντικαταθλιπτική του δράση. Η επιστημονική του ονομασία, Ηypericum perforatum, έχει Ελληνική προέλευση, καθώς αποτελεί συνθετικό των λέξεων "υπέρ" και "εικόνα".
Το συνθετικό αυτό περιγράφει μια βασική του χρήση στην Αρχαία Ελλάδα: το φυτό τοποθετούνταν πάνω από τις εικόνες των Θεών για να ξορκίσει τα κακά πνεύματα.
Στα πέταλα του άνθους μπορεί κανείς να παρατηρήσει ευδιάκριτα "σταγονίδια", μικρές φουσκαλίτσες που δίνουν την εντύπωση πως το πέταλο είναι διάτρητο (εξ ου και ο όρος Perforatum). Αν συνθλίψουμε τις φουσκαλίτσες αυτές θα βγει ένα βαθυκόκκινο υγρό, το οποίο περιέχει τα δραστικά συστατικά του φυτού. Τα περισσότερα φαρμακευτικά σκευάσματα βαλσαμόχορτου που κυκλοφορούν είναι αποξηραμένα εκχυλίσματα πετάλων, καλύκων και άλλων τμημάτων του φυτού.
Που χρησιμοποιείται;
Η Ευρωπαϊκή Επιστημονική Ένωση για την Φυτοθεραπεία, επίσημο και έγκριτο όργανο για τη φαρμακευτική χρήση των φυτών, ορίζει ως βασική ένδειξη για τη χορήγηση βαλσαμόχορτου "την ήπια ως μέτρια κατάθλιψη", ενώ σχετική μονογραφία του Γερμανικού Υπουργείου Υγείας συνηγορεί υπέρ της χρήσης του βαλσαμόχορτου σε περιπτώσεις άγχους, διαταραχών της προσαρμογής, νευρασθένειας και σωματόμορφων διαταραχών, δηλαδή σε ένα ευρύ φάσμα ψυχικών παθήσεων όπου υπόκειται καταθλιπτικό συναίσθημα. Πέραν των χρήσεων στην ψυχιατρική, ελαιώδη παρασκευάσματα βαλσαμόχορτου χρησιμοποιούνται για την δυσπεψία, την αντιμετώπιση ελάσσονων τραυματισμών και εγκαυμάτων και τις μυαλγίες.
Πως δρα;
Το εκχύλισμα βαλσαμόχορτου περιέχει πάνω από 150 δραστικά συστατικά. Παρότι είναι το πιο μελετημένο βότανο διεθνώς, πάνω από 30% των συστατικών του δεν έχουν ταυτοποιηθεί ακόμα. Η δράση του στην κατάθλιψη επιτυγχάνεται μέσω πολλαπλών μηχανισμών, με κυριότερο αυτόν που εμπλέκει τον νευροδιαβιβαστή σεροτονίνη.
Πόσο διαδεδομένη είναι η χρήση του;
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση το βαλσαμόχορτο διατίθεται σε κάποιες χώρες ως συμπλήρωμα διατροφής, σε κάποιες άλλες ως επίσημο φάρμακο. Στις ΗΠΑ κυκλοφορεί μόνο ως συμπλήρωμα διατροφής. Στη Γερμανία κυκλοφορούν πάνω από 40 σκευάσματα βαλσαμόχορτου, τα περισσότερα στη μορφή αποξηραμένου εκχυλίσματος συμπιεσμένου σε μορφή χαπιού και σε δοσολογίες από 500- 1200 mg, ένα λογικό δοσολογικό εύρος για την καθημερινή κλινική πράξη. Το IMS, ένα διεθνές και έγκυρο σύστημα καταγραφής των πωλήσεων των φαρμάκων, έδωσε στοιχεία σε Γερμανούς ερευνητές από το Μόναχο για τις πωλήσεις του βαλσαμόχορτου. Οι αριθμοί είναι εντυπωσιακοί. Από τον Απρίλιο του 2007 ως τον Μάρτη του 2008, σε όλη την Ευρώπη πωλήθηκαν πάνω από 9.5 εκατομύρια κουτιά σκευασμάτων βαλσαμόχορτου. Οι μεγαλύτερες αγορές ήταν η Γερμανία, η Ρωσία και η Πολωνία.
Είναι αποτελεσματικό;
Το βαλσαμόχορτο άρχισε να μελετάται συστηματικά στα τέλη της δεκαετίας του 80. Τριάντα χρόνια μετά, οι επιστημονικές έρευνες που αφορούν στο παρακσεύασμα αυτό έχουν συνοψιστεί σε μεταναλύσεις (ποιοτικές αρθροίσεις παρόμοιων μελετών), έτσι ώστε να εξαχθούν ασφαλέστερα συμπεράσματα. Μέχρι το 2009 είχαν μαζευτεί περί τις 30 μελέτες με πάνω από 5.500 ασθενείς, πληθυσμός που στατιστικά αποτελεί πια ένα ασφαλές δείγμα. Οι μεταναλύσεις αυτές λοιπόν έδειξαν ότι το βαλσαμόχορτο είναι ουσιαστικά εξίσου αποτελεσματικό με τα φάρμακα που χορηγούμε συνήθως στις καταθλίψεις. Όμως, υπάρχουν κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στη δράση του
- είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό στις ήπιες έως μέτριας βαρύτητας καταθλίψεις (πληθυσμοί ασθενών που συχνότερα απευθύνονται στους παθολόγους ή τους γενικούς γιατρούς και όχι στους ψυχιάτρους)
- είναι καλύτερο στις άτυπες παρά στις τυπικές καταθλίψεις (δηλαδή στις καταθλίψεις που χαρακτηρίζονται από αυξημένη ανάγκη για ύπνο και αύξηση της όρεξης για φαγητό)
Μια δεύτερη δράση των αντικαταθλιπτικών, πέρα από την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης, είναι η πρόληψη της υποτροπής της νόσου. Το βαλσαμόχορτο έχει μελετηθεί λίγο στην κατεύθυνση αυτή, οπότε δεν είναι δυνατό προς το παρόν να βγουν ασφαλή συμπεράσματα. Όμως, οι μέχρι τώρα ενδείξεις είναι ενθαρρυντικές.
Είναι ασφαλές;
Το πρώτο πράγμα που πρέπει να ξεκαθαρίσουμε στο μυαλό μας είναι ότι, παρότι ένα φάρμακο μπορεί να είναι φυτικό και φυσικό, δεν παύει να είναι φάρμακο. Αυτό σημαίνει πως δεν πρέπει να το χρησιμοποιούμε "ελαφρά τη καρδία", αλλά κατόπιν συμβουλής γιατρού (και όχι της γειτόνισσας ή του περιοδικού που διαβάσαμε). Και βέβαια, πρέπει να ήμαστε ενήμεροι και για τις παρενέργειες και για τις αλληλεπιδράσεις τους με άλλα φάρμακα που τυχόν λαμβάνουμε.
Δεδομένου ότι το βαλσαμόχορτο έχιε μελετηθεί εκτενώς, έχουμε μια πολύ καλή εικόνα για το πόσο καλά ανεκτό είναι. Το ποσοστό των ασθενών που λαμβάνουν βαλσαμόχορτο και αναφέρουν παρενέργειεες από αυτό είναι πολύ μικρό, κυμαίνεται στις διάφορες μελέτες από 0 - 6%. Οι συχνότερες από αυτές αφορούν στο γαστρεντερικό σύστημα, όπως άλλωστε ισχύει για όλα τα αντικαταθλιπτικά που δρουν μέσω της σεοοτονίνης. Η δεύτερη σε σειρά συχνότητας παρενέργεια αφορά σε μια φωτοευαισθησία που προκαλεί στο δέρμα. Δεν αναφέρθηκε ως τώρα καμία ιδιαίτερα σοβαρή παρενέργεια.
Πως αλληλεπιδρά με άλλα φάρμακα;
Η συχνότερη αλληλεπίδραση του βαλσαμόχορτου σημειώνεται όταν χορηγείται μαζί με άλλα αντικαταθλιπτικά που προκαλούν φωτοευαισθησία, και κυρίως με σερτραλίνη και παροξετίνη.
Στις περιπτώσεις τέτοιας συγχορήγησης είναι σαφώς πιθανότερο να εμφανιστεί φωτοευαισθησία.
Γενικά, η ταυτόχρονη χορήγηση αντικαταθλιπτικών και βαλσαμόχορτου θα πρέπει να γίνεται υπό την επίβλεψη ψυχιάτρου και μόνον, καθώς έχουν αναφερθεί περιπτώσεις κατά τις οποίες, λόγω υπέρμετρης αύξησης της σεροτονίνης στον οργανισμό, μπορεί να προκληθεί ένα σοβαρό πρόβλημα που αποκαλείται σεροτονινεργικό σύνδρομο (θα αναφερθούμε αλλού αναλυτικά στο σύνδρομο αυτό). Το ίδιο ισχύει και για την ταυτόχρονη χορήγηση με φάρμακα κατά της ημικρανίας που ανήκουν στην φαρμακευτική κατηγορία των τρυπτανών.
Το βαλσαμόχορτο δεν θα πρέπει να συγχορηγείται με κάποια φάρμακα που χορηγούνται στην θεραπεία του καρκίνου, φάρμακα κατά του AIDS, και κάποια ανοσοκατασταλτικά, με κυριότερο την κυκλοσπορίνη, που χρησιμοποιούνται στις μεταμοσχεύσεις.
Επίσης προσοχή χρειάζεται όταν κανείς λαμβάνει αντιπηκτικά, αλλά και αντισυλληπτικά, καθώς το βαλσαμόχορτο μειώνει τη δραστικότητα αυτών των φαρμάκων.
Το ίδιο ισχύει και για την δακτυλίτιδα, φάρμακο που χορηγείται για την καρδιακή ανεπάρκεια, αλλά και το ηρεμιστικό αλπραζολάμη (που κυκλοφορεί με την εμπορική ονομασία Xanax). Η μεθαδόνη είναι μια ουσία που χρησιμοποιείται στην απεξάρτηση από την ηρωίνη. Το βαλσαμόχορτο μειώνει τα επίπεδα της μεθαδόνης στο αίμα, με αποτέλεσμα να προκαλείται στερητικό σύνδρομο στη μεθαδόνη, σε καμία περίπτωση επικίνδυνο για τη ζωή του τοξικομανούς, αλλά σίγουρα όχι ευχάριστο.
Τέλος, λόγω πιθανών αλληλεπιδράσεων με φάρμακα που χρησιμοποιούν οι αναισθησιολόγοι για να προκαλέσουν αναισθησία, το βαλσαμόχορτο θα πρέπει να διακόπτεται 1-2 24ωρα πριν από κάθε προγραμματισμένη χειρουργική επέμβαση. Αν αυτό δεν είναι δυνατό γιατί η επέμβαση έχει επείγοντα χαρακτήρα, καλό θα είναι να ενημερώνεται ο αναισθησιολόγος για τη λήψη του.
Το χόρτο του Αγίου Ιωάννη (st John's wort), γνωστό στη χώρα μας ως βαλσαμόχορτο ή σπαθόχορτο, είναι ένα βότανο με χαρακτηριστικά έντονο κίτρινο λουλούδι που η λαϊκή παράδοση θέλει να χρησιμοποιείται ως βάλσαμο και αντισηπτικό για τις πληγές των πολεμιστών. Φύεται στην Ευρώπη και την Ασία και είναι από τα πιο μελετημένα επιστημονικώς βότανα της παραδοσιακής ιατρικής. Η κορυφαία χρήση του όμως δεν έχει να κάνει με τις αντισηπτικές ή τις καταπραϋντικές του ιδιότητες, αλλά με μια ξεχωριστή του ιδιότητα: την αντικαταθλιπτική του δράση. Η επιστημονική του ονομασία, Ηypericum perforatum, έχει Ελληνική προέλευση, καθώς αποτελεί συνθετικό των λέξεων "υπέρ" και "εικόνα".
Το συνθετικό αυτό περιγράφει μια βασική του χρήση στην Αρχαία Ελλάδα: το φυτό τοποθετούνταν πάνω από τις εικόνες των Θεών για να ξορκίσει τα κακά πνεύματα.
Στα πέταλα του άνθους μπορεί κανείς να παρατηρήσει ευδιάκριτα "σταγονίδια", μικρές φουσκαλίτσες που δίνουν την εντύπωση πως το πέταλο είναι διάτρητο (εξ ου και ο όρος Perforatum). Αν συνθλίψουμε τις φουσκαλίτσες αυτές θα βγει ένα βαθυκόκκινο υγρό, το οποίο περιέχει τα δραστικά συστατικά του φυτού. Τα περισσότερα φαρμακευτικά σκευάσματα βαλσαμόχορτου που κυκλοφορούν είναι αποξηραμένα εκχυλίσματα πετάλων, καλύκων και άλλων τμημάτων του φυτού.
Που χρησιμοποιείται;
Η Ευρωπαϊκή Επιστημονική Ένωση για την Φυτοθεραπεία, επίσημο και έγκριτο όργανο για τη φαρμακευτική χρήση των φυτών, ορίζει ως βασική ένδειξη για τη χορήγηση βαλσαμόχορτου "την ήπια ως μέτρια κατάθλιψη", ενώ σχετική μονογραφία του Γερμανικού Υπουργείου Υγείας συνηγορεί υπέρ της χρήσης του βαλσαμόχορτου σε περιπτώσεις άγχους, διαταραχών της προσαρμογής, νευρασθένειας και σωματόμορφων διαταραχών, δηλαδή σε ένα ευρύ φάσμα ψυχικών παθήσεων όπου υπόκειται καταθλιπτικό συναίσθημα. Πέραν των χρήσεων στην ψυχιατρική, ελαιώδη παρασκευάσματα βαλσαμόχορτου χρησιμοποιούνται για την δυσπεψία, την αντιμετώπιση ελάσσονων τραυματισμών και εγκαυμάτων και τις μυαλγίες.
Πως δρα;
Το εκχύλισμα βαλσαμόχορτου περιέχει πάνω από 150 δραστικά συστατικά. Παρότι είναι το πιο μελετημένο βότανο διεθνώς, πάνω από 30% των συστατικών του δεν έχουν ταυτοποιηθεί ακόμα. Η δράση του στην κατάθλιψη επιτυγχάνεται μέσω πολλαπλών μηχανισμών, με κυριότερο αυτόν που εμπλέκει τον νευροδιαβιβαστή σεροτονίνη.
Πόσο διαδεδομένη είναι η χρήση του;
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση το βαλσαμόχορτο διατίθεται σε κάποιες χώρες ως συμπλήρωμα διατροφής, σε κάποιες άλλες ως επίσημο φάρμακο. Στις ΗΠΑ κυκλοφορεί μόνο ως συμπλήρωμα διατροφής. Στη Γερμανία κυκλοφορούν πάνω από 40 σκευάσματα βαλσαμόχορτου, τα περισσότερα στη μορφή αποξηραμένου εκχυλίσματος συμπιεσμένου σε μορφή χαπιού και σε δοσολογίες από 500- 1200 mg, ένα λογικό δοσολογικό εύρος για την καθημερινή κλινική πράξη. Το IMS, ένα διεθνές και έγκυρο σύστημα καταγραφής των πωλήσεων των φαρμάκων, έδωσε στοιχεία σε Γερμανούς ερευνητές από το Μόναχο για τις πωλήσεις του βαλσαμόχορτου. Οι αριθμοί είναι εντυπωσιακοί. Από τον Απρίλιο του 2007 ως τον Μάρτη του 2008, σε όλη την Ευρώπη πωλήθηκαν πάνω από 9.5 εκατομύρια κουτιά σκευασμάτων βαλσαμόχορτου. Οι μεγαλύτερες αγορές ήταν η Γερμανία, η Ρωσία και η Πολωνία.
Είναι αποτελεσματικό;
Το βαλσαμόχορτο άρχισε να μελετάται συστηματικά στα τέλη της δεκαετίας του 80. Τριάντα χρόνια μετά, οι επιστημονικές έρευνες που αφορούν στο παρακσεύασμα αυτό έχουν συνοψιστεί σε μεταναλύσεις (ποιοτικές αρθροίσεις παρόμοιων μελετών), έτσι ώστε να εξαχθούν ασφαλέστερα συμπεράσματα. Μέχρι το 2009 είχαν μαζευτεί περί τις 30 μελέτες με πάνω από 5.500 ασθενείς, πληθυσμός που στατιστικά αποτελεί πια ένα ασφαλές δείγμα. Οι μεταναλύσεις αυτές λοιπόν έδειξαν ότι το βαλσαμόχορτο είναι ουσιαστικά εξίσου αποτελεσματικό με τα φάρμακα που χορηγούμε συνήθως στις καταθλίψεις. Όμως, υπάρχουν κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στη δράση του
- είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό στις ήπιες έως μέτριας βαρύτητας καταθλίψεις (πληθυσμοί ασθενών που συχνότερα απευθύνονται στους παθολόγους ή τους γενικούς γιατρούς και όχι στους ψυχιάτρους)
- είναι καλύτερο στις άτυπες παρά στις τυπικές καταθλίψεις (δηλαδή στις καταθλίψεις που χαρακτηρίζονται από αυξημένη ανάγκη για ύπνο και αύξηση της όρεξης για φαγητό)
Μια δεύτερη δράση των αντικαταθλιπτικών, πέρα από την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης, είναι η πρόληψη της υποτροπής της νόσου. Το βαλσαμόχορτο έχει μελετηθεί λίγο στην κατεύθυνση αυτή, οπότε δεν είναι δυνατό προς το παρόν να βγουν ασφαλή συμπεράσματα. Όμως, οι μέχρι τώρα ενδείξεις είναι ενθαρρυντικές.
Είναι ασφαλές;
Το πρώτο πράγμα που πρέπει να ξεκαθαρίσουμε στο μυαλό μας είναι ότι, παρότι ένα φάρμακο μπορεί να είναι φυτικό και φυσικό, δεν παύει να είναι φάρμακο. Αυτό σημαίνει πως δεν πρέπει να το χρησιμοποιούμε "ελαφρά τη καρδία", αλλά κατόπιν συμβουλής γιατρού (και όχι της γειτόνισσας ή του περιοδικού που διαβάσαμε). Και βέβαια, πρέπει να ήμαστε ενήμεροι και για τις παρενέργειες και για τις αλληλεπιδράσεις τους με άλλα φάρμακα που τυχόν λαμβάνουμε.
Δεδομένου ότι το βαλσαμόχορτο έχιε μελετηθεί εκτενώς, έχουμε μια πολύ καλή εικόνα για το πόσο καλά ανεκτό είναι. Το ποσοστό των ασθενών που λαμβάνουν βαλσαμόχορτο και αναφέρουν παρενέργειεες από αυτό είναι πολύ μικρό, κυμαίνεται στις διάφορες μελέτες από 0 - 6%. Οι συχνότερες από αυτές αφορούν στο γαστρεντερικό σύστημα, όπως άλλωστε ισχύει για όλα τα αντικαταθλιπτικά που δρουν μέσω της σεοοτονίνης. Η δεύτερη σε σειρά συχνότητας παρενέργεια αφορά σε μια φωτοευαισθησία που προκαλεί στο δέρμα. Δεν αναφέρθηκε ως τώρα καμία ιδιαίτερα σοβαρή παρενέργεια.
Πως αλληλεπιδρά με άλλα φάρμακα;
Η συχνότερη αλληλεπίδραση του βαλσαμόχορτου σημειώνεται όταν χορηγείται μαζί με άλλα αντικαταθλιπτικά που προκαλούν φωτοευαισθησία, και κυρίως με σερτραλίνη και παροξετίνη.
Στις περιπτώσεις τέτοιας συγχορήγησης είναι σαφώς πιθανότερο να εμφανιστεί φωτοευαισθησία.
Γενικά, η ταυτόχρονη χορήγηση αντικαταθλιπτικών και βαλσαμόχορτου θα πρέπει να γίνεται υπό την επίβλεψη ψυχιάτρου και μόνον, καθώς έχουν αναφερθεί περιπτώσεις κατά τις οποίες, λόγω υπέρμετρης αύξησης της σεροτονίνης στον οργανισμό, μπορεί να προκληθεί ένα σοβαρό πρόβλημα που αποκαλείται σεροτονινεργικό σύνδρομο (θα αναφερθούμε αλλού αναλυτικά στο σύνδρομο αυτό). Το ίδιο ισχύει και για την ταυτόχρονη χορήγηση με φάρμακα κατά της ημικρανίας που ανήκουν στην φαρμακευτική κατηγορία των τρυπτανών.
Το βαλσαμόχορτο δεν θα πρέπει να συγχορηγείται με κάποια φάρμακα που χορηγούνται στην θεραπεία του καρκίνου, φάρμακα κατά του AIDS, και κάποια ανοσοκατασταλτικά, με κυριότερο την κυκλοσπορίνη, που χρησιμοποιούνται στις μεταμοσχεύσεις.
Επίσης προσοχή χρειάζεται όταν κανείς λαμβάνει αντιπηκτικά, αλλά και αντισυλληπτικά, καθώς το βαλσαμόχορτο μειώνει τη δραστικότητα αυτών των φαρμάκων.
Το ίδιο ισχύει και για την δακτυλίτιδα, φάρμακο που χορηγείται για την καρδιακή ανεπάρκεια, αλλά και το ηρεμιστικό αλπραζολάμη (που κυκλοφορεί με την εμπορική ονομασία Xanax). Η μεθαδόνη είναι μια ουσία που χρησιμοποιείται στην απεξάρτηση από την ηρωίνη. Το βαλσαμόχορτο μειώνει τα επίπεδα της μεθαδόνης στο αίμα, με αποτέλεσμα να προκαλείται στερητικό σύνδρομο στη μεθαδόνη, σε καμία περίπτωση επικίνδυνο για τη ζωή του τοξικομανούς, αλλά σίγουρα όχι ευχάριστο.
Τέλος, λόγω πιθανών αλληλεπιδράσεων με φάρμακα που χρησιμοποιούν οι αναισθησιολόγοι για να προκαλέσουν αναισθησία, το βαλσαμόχορτο θα πρέπει να διακόπτεται 1-2 24ωρα πριν από κάθε προγραμματισμένη χειρουργική επέμβαση. Αν αυτό δεν είναι δυνατό γιατί η επέμβαση έχει επείγοντα χαρακτήρα, καλό θα είναι να ενημερώνεται ο αναισθησιολόγος για τη λήψη του.
