Αν έπρεπε να επιλέξω μόνο ένα γραπτό μου να μείνει και να διαβάζεται στο μέλλον, είναι αυτό που δημοσίευσα το 2013,
κατά σύμπτωση με αυτήν την προφητική φωτογραφία, που είχα τραβήξει σε μεγάλο ιατρικό συνέδριο.
Και αυτό γιατί εκφράζει την αγωνία και τον αγώνα μου από τις αρχές του
2000 για τη μαζική ΔΙΑΦΘΟΡΑ που γιγαντώθηκε στο χώρο της υγείας όλα αυτά
τα χρόνια,
με κύρια ευθύνη του ιατρικού καθηγητικού κατεστημένου, της ιατρικής βιομηχανίας και των κρατικών λειτουργών στην υγείας.
Χρήστος Ντέλλος
Τετάρτη, 18 Σεπτεμβρίου 2013 09:00
Χρόνο με το χρόνο, η φωνή των γιατρών χάνεται στα ιατρικά συνέδρια, καθώς μετατρέπονται σε
παθητικούς, σιωπηλούς ακροατές των «ειδικών» και των «opinion leaders».
Αυτό σε μια εποχή που δέχονται έτσι και αλλιώς, έναν καταιγισμό από
πληροφορίες από ιατρικά περιοδικά, από το διαδίκτυο, αλλά και από πλήθος
εντύπων και επισκέψεων αντιπροσώπων της ιατρικής βιομηχανίας.
Και όμως, ο κύριος σκοπός των συνεδρίων θα έπρεπε να ήταν η ζωντανή,
ελεύθερη ανταλλαγή απόψεων και εμπειρίας, με την ενεργό συμμετοχή όλων
των γιατρών. Αυτό θα βοηθούσε στην αξιοποίηση του τεράστιου όγκου
των ιατρικών πληροφοριών και της νέας τεχνολογίας, που μαζί με την
προσωπική εμπειρία του κάθε γιατρού θα οδηγούσε σε
πραγματική γνώση. Αυτή
η παγκόσμια μετάλλαξη των ιατρικών συνεδρίων, τις τελευταίες δεκαετίες,
από εργαστήρια επιστημονικής γνώσης, σε χώρους εντατικής πλύσης εγκεφάλου, είναι κατά τη γνώμη μου
η μεγαλύτερη απειλή σήμερα για την υγεία. Και αυτό, γιατί αποτελεί
την πηγή της νοσογόνου ιατρικής, της χειραγώγησης και αλλοτρίωσης των γιατρών, της διαφθοράς και της έκρηξης των δαπανών. Η
ριζική αλλαγή του τρόπου διοργάνωσης και λειτουργίας των συνεδρίων, σε
παγκόσμιο και εθνικό επίπεδο, πρέπει να γίνει προτεραιότητα για τους
άμεσα υπεύθυνους για την παρούσα κατάσταση:
την ιατρική ελίτ, την ιατρική βιομηχανία και το κράτος. Όμως, και εμείς,
ο κάθε γιατρός χωριστά και όλοι μαζί, πρέπει να αναλάβουμε τις μεγάλες ευθύνες μας.
Τα συνέδρια βλάπτουν σοβαρά την ιατρική μας σκέψη και συνείδηση.
Τα Μεγάλα Διεθνή Συνέδρια
Είμαστε σε ένα μεγάλο, διεθνές ιατρικό συνέδριο.
Δέκα, είκοσι ή και τριάντα χιλιάδες γιατροί έχουν έρθει από όλο τον
κόσμο. Δέκα, είκοσι, τριάντα αίθουσες λειτουργούν ταυτόχρονα. Σε μια
κατάμεστη αίθουσα γίνεται μια τυπική συνεδρίαση, με το γνωστό στυλ. Η
φωνή του ομιλητή, μονότονη και άχρωμη, σβήνει και σβήνει, καθώς διαβάζει
μαζί με το ακροατήριο τις διαφάνειες με τους πίνακες και τα
διαγράμματα. Φτάνει στα συμπεράσματα, που συνήθως προτείνουν μια νέα
φαρμακευτική ή επεμβατική θεραπεία, ή μια νέα διαγνωστική τεχνική. Το
ακροατήριο χειροκροτεί χλιαρά και ο πρόεδρος λέει το τυπικό
«ευχαριστούμε για την εξαιρετική παρουσίαση» και στρέφεται στο
ακροατήριο: «υπάρχει χρόνος για μια μόνο σύντομη ερώτηση και μια σύντομη απάντηση». Ή ακόμα χειρότερα: «δεν υπάρχει χρόνος για συζήτηση, προχωρούμε στην επόμενη παρουσίαση». Ή και ακόμα χειρότερα, ο πρόεδρος λέει, «η παρουσίαση είναι ανοιχτή προς συζήτηση» και ψάχνει υπομονετικά με το βλέμμα για υψωμένα χέρια. Κανείς! Νεκρική σιγή, παγωμένα πρόσωπα, ακόμα και αν το θέμα ήταν πολύ σημαντικό, όπως οι νέες οδηγίες (guidelines).
Οι συνεδριάσεις στις οποίες μετά από μια μεστή ομιλία θα γίνει μια
γόνιμη και ουσιαστική συζήτηση είναι λίγες και κάθε χρόνο γίνονται
λιγότερες. Σκοπός των συνεδρίων δεν είναι οι γιατροί που τα
παρακολουθούν να σκέφτονται και να συμμετέχουν, αλλά φεύγοντας να έχουν πάρει τα προδιαγεγραμμένα «take home messages».
Το
πλήθος των συνέδρων πλημμυρίζει τους μεγάλους διαδρόμους καθώς ψάχνουν
διασχίζοντας μεγάλες αποστάσεις τις αίθουσες που τους ενδιαφέρουν,
θυμίζοντας το απρόσωπο, βουβό πλήθος στο μετρό, που αλλάζει βιαστικά
γραμμές, μόνο που αυτό το πλήθος είναι πιο καλοντυμένο, με γραβάτες,
κουστούμια και ωραία συνολάκια. Οι περισσότεροι θα καταλήξουν στους τεράστιους εκθεσιακούς χώρους της ιατρικής βιομηχανίας και θα ξεχυθούν στις πάμφωτες εκθέσεις των φαρμακευτικών προϊόντων, των ιατρικών επεμβατικών συσκευών και των διαγνωστικών μηχανημάτων,
που σε πολυτέλεια και λάμψη μπορούν να συγκριθούν μόνο με εκθέσεις
ακριβών αυτοκινήτων ή αίθουσες καζίνο του Las Vegas. Κάθε περίπτερο έχει
το δικό του στυλ, δημιουργώντας μια μικρή όαση για τον παραζαλισμένο
από το jet lag του ταξιδιού και το χαοτικό περιβάλλον του συνεδρίου
γιατρό. Εδώ θα μπορέσει να ξεκουραστεί, θα του προσφέρουν αναψυκτικό και
κάποιο σνακ και θα τον καλέσουν για μια ευχάριστη ενημέρωση από
χαμογελαστούς, νέους και νέες, όμορφους και όμορφες αντιπροσώπους. Αν
θέλει, μετά από ένα σύντομο φροντιστήριο, ατομικό ή ομαδικό, για το θέμα
που ενδιαφέρει την εταιρεία, θα συμμετάσχει σε ένα μικρό διαγώνισμα με
δωράκια. Όλοι κερδίζουν, ακόμα και αυτοί που δε θα βρουν τις «σωστές»
για την εταιρεία απαντήσεις. Ο «εξεταστής» θα τους δείξει ευγενικά τις
σωστές απαντήσεις και θα τις διορθώσουνε μαζί. Άλλωστε όλοι μαθαίνουμε
από τα λάθη μας… Αυτός
ο εύκολος και ανταποδοτικός τρόπος παρακολούθησης του συνεδρίου είναι
εκείνος που θα ακολουθήσουν οι περισσότεροι σύνεδροι, πριν περιηγηθούν
στα αξιοθέατα της πόλης. Ότι συζητείται στις 10, 20 ή 30
καταθλιπτικές αίθουσες, που έτσι κι αλλιώς δε μπορείς να τις
παρακολουθείς ταυτόχρονα, στο εξηγούν και το μαθαίνεις στην έκθεση,
απλά, εύκολα, ευχάριστα. Απαραίτητος εξοπλισμός… μια μεγάλη τσάντα, που
θα μπουν από δωρεάν έντυπα και βιβλία, μέχρι ομπρέλες και αρκουδάκια. Το πείραμα με τα εξαρτημένα αντανακλαστικά μάθησης του Παυλώφ σε μαζική εφαρμογή, όχι σε σκύλους, αλλά σε γιατρούς.
Η
εκπαιδευτική όμως συνεισφορά της βιομηχανίας δεν περιορίζεται μόνο στον
εκθεσιακό χώρο. Οι εταιρείες διοργανώνουν και τα λεγόμενα δορυφορικά συμπόσια. Αυτά
γίνονται τις καλύτερες από άποψη μαζικής συμμετοχής ώρες του συνεδρίου
και σκοπό έχουν την προβολή των νέων προϊόντων. Οι ομιλητές δεν είναι
υπάλληλοι των εταιρειών, όπως θα περίμενε κάποιος έξω από τον ιατρικό
χώρο. Είναι συνήθως μεγάλα ονόματα της ιατρικής ελίτ, οι λεγόμενοι «opinion leaders» ή «καθοδηγητές γνώμης»,
που αμείβονται κατά πράξη και περίπτωση για κάθε τέτοια παρουσίαση.
Αυτό είναι νόμιμο, (το ηθικό δεν ενδιαφέρει), αρκεί να δηλωθεί, και συχνά
βλέπεις τον πρόεδρο κάποιων guidelines να είναι και πρόεδρος ή ομιλητής
στο δορυφορικό για την προώθηση του αντίστοιχου προϊόντος, που αυτά
συστήνουν. Οι τόσο σημαντικοί μάλιστα καθοδηγητές γνώμης, που
εννοείται συμμετέχουν δραστήρια σε όλο το πρόγραμμα του συνεδρίου,
συνήθως καθηγητές μεγάλων πανεπιστημίων, κύριοι ερευνητές μεγάλων
πολυκεντρικών μελετών, πρόεδροι κατευθυντήριων οδηγιών (guidelines),
λέγονται «key
opinion leaders», καθοδηγητές κλειδιά δηλαδή, που θα ξεκλειδώσουν
εύκολα με το κύρος και την πείρα τους, τον εγκέφαλο των εύπιστων
συνέδρων για να περάσουν τα «μηνύματα» που πρέπει.1
Εδώ η συνεδρίαση θυμίζει διδακτική παράσταση. Οι ομιλητές είναι
εγκάρδιοι, έχουν μεταδοτικότητα, μιλούν αργά και κατανοητά, δείχνοντας
εύπεπτες διαφάνειες που έχει επιμεληθεί η εταιρεία. Έχουν υπομονή και
είναι ανοιχτοί σε συζήτηση και διευκρινήσεις. Το ακροατήριο
ανταποκρίνεται με την ανάλογη ευγένεια και διακριτικότητα, υποβάλλοντας
λίγες ανώδυνες ερωτήσεις. Από την πρώτη μέχρι την τελευταία παρουσίαση
το θέμα συγκλείνει σιγά, σιγά στον τελικό στόχο. Στη δικαίωση και
προβολή του νέου φαρμάκου, τεχνικής ή συσκευής. Μετά ακολουθεί γεύμα,
ευγενική προσφορά της εταιρείας, εντός ή εκτός συνεδρίου. Αυτό θα
βοηθήσει στην αφομοίωση των γνώσεων και απόψεων που μεταλαμπάδευσαν οι
καθοδηγητές γνώμης στο ιατρικό ακροατήριο. Τελικά, εκτός από τον έρωτα και η μάθηση περνάει από το στομάχι.
Γενικά οι εταιρείες φροντίζουν για τα πάντα στο συνέδριο. Έχουν
πληρώσει την εγγραφή, το ξενοδοχείο και τα αεροπορικά εισιτήρια του
γιατρού, που αν τα πλήρωνε μόνος του θα ξόδευε δυο νοσοκομειακούς
μισθούς. Έχουν φροντίσει για τις μετακινήσεις του, την ξενάγηση και τις
βραδινές του εξόδους, τον έχουν εφοδιάσει με τσάντες, περιλαίμια,
γραφική ύλη και ενημερωτικό υλικό, όλα με εμφανή τα ονόματα των
εταιρειών και των προϊόντων τους, έτσι που ο σύνεδρος να μοιάζει με
κινούμενο διαφημιστικό χώρο. Είναι δίπλα του, φύλακας άγγελος σε ότι του
συμβεί εντός ή εκτός συνεδρίου. Ο μόνος χώρος που δεν επεμβαίνουν εμφανώς οι εταιρείες είναι οι αίθουσες των αναρτημένων ανακοινώσεων ή posters. Εδώ
αναρτώνται εκατοντάδες, συνήθως ξαναζεσταμένες και πολυταξιδεμένες
μικρές εργασίες, που σκοπό έχουν τη δόξα των κλινικών από τις οποίες
προέρχονται και την ενίσχυση του βιογραφικού των αγχωμένων νέων γιατρών,
που τις κουβαλούν στον ώμο μέσα σε κυλίνδρους, σαν μπαζούκας για μια
μόνο απελπισμένη ρίψη. Μερικές φορές βέβαια είναι προϊόν σημαντικής
δουλειάς, αλλά ελάχιστοι θα σταθούν να τις δουν και γρήγορα θα κατέβουν
μετά την αναμνηστική φωτογραφία του πρώτου συγγραφέα, για να ανέβουν οι
επόμενες. Γενικά, αυτές οι αίθουσες είναι οι πιο αραιοκατοικημένοι και
μονότονοι χώροι του συνεδρίου, που από μακριά θυμίζουν απλωμένη
πολύχρωμη μπουγάδα με σεντόνια προς στέγνωμα. Η πλύση εγκεφάλου πάντως δεν γίνεται εδώ. Τα πλυντήρια είναι στους άλλους χώρους του συνεδρίου.
Τα Ελληνικά Ιατρικά Συνέδρια
Τα μεγάλα, επίσημα ελληνικά ιατρικά συνέδρια, όλων των ειδικοτήτων, γίνονται σε πολυτελή ξενοδοχεία. Με
μια πρώτη ματιά, μοιάζουν σε μικρογραφία με τα τερατώδη αντίστοιχα
διεθνή. Υπάρχουν όμως και αξιόλογες διαφορές…προς το χειρότερο. Στις
αίθουσες και πάλι εντυπωσιάζει ο ξύλινος, άχρωμος, άοσμος και άγευστος
λόγος των περισσότερων ομιλητών. Γενικά επικρατεί «ησυχία, τάξη και
ασφάλεια». Οι πρόεδροι συνήθως είναι εντός τόπου αλλά εκτός χρόνου,
καθώς συχνά δεν αφήνουν χρόνο για συζήτηση, που είναι βασική τους
υποχρέωση. Άμα τους το θυμίσεις μπορεί να θυμώσουν κιόλας, γιατί εδώ
είναι Βαλκάνια και η περισσή ευγένεια και κολακεία περιορίζεται μόνο
προς αυτούς με τους λαμπερούς τίτλους και αξιώματα. Επίσης ο πρόεδρος
μπορεί να πει βλοσυρά: «διάλογο θα κάνουμε τώρα;», απαξιώνοντας τον διάλογο στη χώρα του Πλάτωνα, ή μπορεί να πει δίνοντας το λόγο σε συνάδελφο γιατρό, εκείνο το φοβερό, «όχι σχόλια, μόνο ερωτήσεις»! Η
μεταπολίτευση φαίνεται δεν ήρθε ακόμα στα ιατρικά συνέδρια και ο
πρόεδρος αισθάνεται μερικές φορές σαν πρόεδρος στρατοδικείου. Αν βέβαια
το πει ο δάσκαλος αυτό σε ένα παιδάκι θα τον απολύσουν! Το λέει όμως
γιατρός σε γιατρό στις επιστημονικές συναντήσεις και το ακροατήριο,
εκτός εξαιρέσεων, δεν αντιδρά! Το έχουν πάρει απόφαση πως είναι εκεί καθηλωμένοι μόνο για να ακούν,
χωρίς να μιλούν, τον έναν ομιλητή πίσω από τον άλλο, χωρίς διάλλειμα
επί πολλές ώρες, με κίνδυνο για την υγεία τους από θρομβοφλεβίτιδα,
ουρολοίμωξη και αβάσταχτη βαρεμάρα. Άλλωστε, οι «οργανωτικές επιτροπές» έχουν κάνει τόσο πυκνό το πρόγραμμα,
για λόγους «δημοσίων σχέσεων» και αύξησης του ακροατηρίου από τους
ίδιους τους ομιλητές και από όσους κουβαλήσει ο καθένας μαζί του, που η διαχείριση του χρόνου είναι εξαιρετικά δύσκολη ακόμα και από πολύ ικανούς προέδρους. Τα διαλλείματα είναι σπάνια ή δεν τηρούνται, καθώς ακούγεται το «μη φύγετε, ακολουθεί η επόμενη συνεδρίαση».
Έτσι, οι επιμελείς σύνεδροι, όταν επιτέλους βγουν από την αίθουσα, μετά
από τέσσερεις, πέντε ή έξι ώρες αδυσώπητο, μονότονο, αμείλικτο
σφυροκόπημα, χωρίς συζήτηση, παραπατούν θολωμένοι, με έντονα συμπτώματα επιστημονικής δηλητηρίασης, που αποτελεί ειδική μορφή πνευματικής δηλητηρίασης των συνεδρίων.
Οι διαλέξεις δεν έχουν συζήτηση! Έτσι
τουλάχιστον δηλώνεται από τους διοργανωτές των περισσότερων ελληνικών
ιατρικών συνεδρίων. Άλλη μια νεοελληνική ιδιαιτερότητα, καθώς ο ομιλητής που δίνει διάλεξη θεωρείται αυθεντία που αξίζει μόνο σεβασμό, κολακείες και χειροκρότημα.
Θα έρθει και θα φύγει μεγαλοπρεπώς και με αυτοκρατορικές τιμές. Θα
μπορούσαν βέβαια να μας στείλουν τη διάλεξη με ένα e-mail να τη
μελετήσουμε με την ησυχία μας, αφού δεν θα γίνει συζήτηση, να μην
ταλαιπωρούμαστε και εμείς και οι ομιλητές στις μετακινήσεις. Προσωπικά,
εκείνο που φωνάζω στην αίθουσα όταν ακούω ότι «οι διαλέξεις δεν έχουν
συζήτηση» είναι: Οι διαλέξεις έχουν συζήτηση, τα διαγγέλματα δεν έχουν! Πολλοί
βέβαια ομιλητές, που δεν έχουν τίποτα να κρύψουν και δεν έχουν
καβαλήσει το καλάμι, θέλουν συζήτηση με το ακροατήριο και αιφνιδιάζονται
και απορούν, ιδίως οι ξένοι, όταν αντί για ερωτήσεις, στο τέλος τους
ενημερώνουν πως «οι διαλέξεις δεν έχουν συζήτηση!». Να σημειώσουμε πως οι διαλέξεις είναι πολύ της μόδας τελευταία
και κάποια συνέδρια έχουν καμιά τριανταριά, ίσως για να ευχαριστήσουν
και να υποχρεώσουν όσο γίνεται περισσότερους. Αυτά είναι επιστημονικά
δανεικά. Διάλεξη έδωσες, διάλεξη θα πάρεις! Και όμως, επειδή αυτός που
δίνει διάλεξη θεωρείται πολύ ειδικός σε ένα θέμα και συχνά έρχεται από
πολύ μακριά για να το φωτίσει, πρέπει το ακροατήριο να έχει περισσότερο
χρόνο για να εκμεταλλευτεί τη φυσική του παρουσία για ερωτήσεις. Οι
καλύτεροι μάλιστα ομιλητές διαλέξεων είναι εκείνοι που και στη διάρκεια
της ομιλίας τους, αντί για συνεχή μονόλογο, κατά διαστήματα ανοίγουν
διάλογο με το ακροατήριο, διεγείρουν και ξυπνάν το ακροατήριο,
προσπαθούν και εκείνοι να μάθουν από το ακροατήριο! Ο
καλύτερος δάσκαλος όλων των εποχών, ο Σωκράτης, δίδασκε ρωτώντας αυτός
τους μαθητές του, κάνοντας διάλογο, και ποτέ δεν έδινε διάλεξη!
Η "δορυφορική" επιστημονική ενημέρωση
Τα «δορυφορικά συμπόσια» κατέχουν περίοπτη θέση στα ελληνικά συνέδρια. Μερικά μάλιστα έχουν τόσα πολλά, που το κυρίως συνέδριο είναι δορυφορικό των δορυφορικών του! Οι δικοί μας «καθοδηγητές γνώμης» κατέχουν διάφορες θέσεις στο επιστημονικό στερέωμα. Οι «key opinion leaders» μας
έχουν συνήθως συγκεκριμένη εξειδίκευση σε ένα τομέα της ειδικότητάς
τους. Έχουν υψηλές θέσεις, εντυπωσιακούς τίτλους και πλήθος εργασιών και
δημοσιεύσεων, με τη βοήθεια βέβαια ενός στρατού από ικανότατους
«εργασιολόγους» συνεργάτες. Εξασκούν το έργο της διάπλασης της γνώμης
των συναδέλφων τους κατά τακτά διαστήματα, με το ανάλογο ύφος που
ταιριάζει στο επιστημονικό τους ειδικό βάρος. Οι σκέτοι «opinion leaders» μας, με λιγότερα ακαδημαϊκά προσόντα, έχουν
πλούσιο ρεπερτόριο, εμπειρία παρουσιάσεων, μεταδοτικότητα «μηνυμάτων»
και κοινωνική και ηθική προσέγγιση του θέματος. Μιλούν τόσο γλυκά,
σιγανά και πράα, που μερικές φορές νομίζεις πως ακούς «ιατροκήρυκα».
Κατά βάθος είναι ντροπαλοί και δεν δείχνουν, όπως και οι «key» βέβαια,
στη δεύτερη διαφάνεια της ομιλίας τους τις οικονομικές τους σχέσεις με
τις εταιρείες. Αυτό όμως το κάνουν συνήθως και οι ομιλητές του κανονικού
προγράμματος του συνεδρίου,
ή περνούν τόσο αστραπιαία τη διαφάνεια με τη «δήλωση οικονομικών
συμφερόντων» που κανένα ανθρώπινο μάτι δεν προλαβαίνει να διαβάσει.
Εκείνο πάλι που χαρακτηρίζει γενικά τους «καθοδηγητές γνώμης» είναι ότι
οι ίδιοι δεν παρακολουθούν τα συνέδρια. Η αποστολή τους είναι να
διαμορφώσουν τη γνώμη των κουρασμένων από την καθημερινή ιατρική ρουτίνα
συναδέλφων τους. Εμφανίζονται σαν διάττοντες αστέρες στο δορυφορικό
στερέωμα του συνεδρίου για να «φωτίσουν» ένα θέμα και μετά
εξαφανίζονται. Τη δική τους γνώμη τη διαμορφώνουν με τη βοήθεια της
χορηγού εταιρείας, που συνήθως τους προμηθεύει και τις διαφάνειες της
παρουσίασης. Έχουν όμως τόσες δορυφορικές εμφανίσεις, που θα μπορούσαν
να προσληφθούν στη NASA. Και στα ελληνικά δορυφορικά συμπόσια φυσικά
ακολουθεί γεύμα, που «για να μη κρυώσει», η συνεδρίαση μπορεί να λήξει
όπως, όπως, χωρίς συζήτηση και οι ερωτήσεις να αναβληθούν για «μετά το
γεύμα», όπως αρμόζει άλλωστε σε ένα κανονικό «συμπόσιο».
Στα «δορυφορικά συμπόσια» ο γιατρός θα πάει συνήθως υποψιασμένος
πως αυτά που θα ακούσει θα έχουν σημαντική δόση μεροληψίας υπέρ του
προβαλλόμενου προϊόντος. Οι ομιλητές κάνουν πως τον ενημερώνουν και
αυτός κάνει πως τους πιστεύει, αν και στο τέλος κάτι θα του μείνει, που
θα καλλιεργηθεί σε δεύτερη φάση με άλλες «ενημερώσεις». Πηγαίνει κυρίως
από υποχρέωση στην εταιρεία που τον έστειλε στο συνέδριο ή μπορεί να τον
στείλει στο επόμενο και για να πάει στο γεύμα, όπου θα συναντήσει
φίλους και γνωστούς και γενικά θα κάνει «δημόσιες σχέσεις». Εκεί που ο γιατρός κινδυνεύει περισσότερο από παραπληροφόρηση, είναι σε αυτά που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «κρυφο-δορυφορικά», με τους ίδιους ή άλλους ομιλητές και δυστυχώς είναι πάρα πολλά. Συνεδριάσεις δηλαδή του κανονικού προγράμματος, που οι ομιλητές λειτουργούν σαν συνήγοροι νέων ιατρικών προϊόντων και θεραπειών, αλλά το ακροατήριο δεν το ξέρει και έχει τη ψευδαίσθηση ότι ακούει αντικειμενικές απόψεις πολύ ειδικών στο θέμα. Όχι ότι τους λένε ψέματα. Ποτέ! Απλώς δεν τους λένε όλες τις αλήθειες για να μην μπερδευτούν.
Τους λένε για το σχετικό όφελος μιας θεραπείας, που μπορεί να είναι
36%, αλλά δεν τους λένε για το απόλυτο όφελος που είναι 1%, τους λένε
για τον καρδιαγγειακό κίνδυνο που μειώνεται, αλλά δεν τους λένε για την
ολική θνητότητα που δεν μειώνεται, τους λένε ότι το φάρμακο κατεβάζει
τη χοληστερίνη, αλλά δεν τους λένε ότι αυτό δεν έχει κανένα κλινικό
όφελος, τους λένε πως μια μελέτη έχει «beautiful» αποτελέσματα, επειδή
λέγεται BEAUTIFUL, αλλά δεν τους λένε πως στο σύνολό της ήταν αρνητική,
τους λένε για την εργασία που έδειξε μείωση της νοσοκομειακής νοσηλείας,
αλλά δεν τους λένε ή υποτιμούν την άλλη που έδειξε αύξηση της
θνητότητας, τους λένε πόσοι ωφελήθηκαν από μια πανάκριβη συσκευή στο
τέλος της ζωής τους, αλλά δεν τους λένε πως το όφελος ήταν μερικοί
βασανιστικοί μήνες ή μέρες και βέβαια ποτέ δεν λένε για τη θύελλα
κριτικής που έχουν ξεσηκώσει κάποιες νέες μελέτες και θεραπείες. Έτσι, το ιατρικό ακροατήριο, μέσα από μια σειρά από αλήθειες, οδηγείται να πιστέψει ένα μεγάλο ψέμα.
Η "νοσογόνος" ιατρική
Η αποστολή των διεθνών και ελληνικών συνεδρίων δεν είναι μόνο η ενημέρωση για νέες θεραπείες και η προώθηση νέων φαρμάκων και συσκευών, αλλά και η κατασκευή νέων νόσων, η επέκταση των παλαιών και η ανακάλυψη νέων πληθυσμών «ασθενών». Όποιος
δεν έχει υπέρταση θα έχει προ-υπέρταση, όποιος δεν έχει διαβήτη θα έχει
προ-διαβήτη, όποιος δεν έχει οστεοπόρωση θα έχει αρχόμενη οστεοπόρωση,
όποιος είναι στεναχωρημένος θα έχει κατάθλιψη και όποιος δεν έχει
καρκίνο θα πρέπει να κάνει συνέχεια εξετάσεις μέχρι να αποκτήσει! Ειδικά
τα παιδιά και οι νέοι αποτελούν ένα νέο «στόχο», ένα «φυτώριο ασθενών»
για άμεση ή μελλοντική θεραπεία, σε όλες τις ιατρικές ειδικότητες. Χωρίς
προοπτικές μελέτες, χωρίς στοιχεία, χωρίς εμπειρία, τα παιδιά
βαπτίζονται υπερτασικά, υπερχοληστεριναιμικά, καρδιοπαθή, προβληματικά,
υπερκινητικά, ψυχικά διαταραγμένα και ότι άλλο, σπέρνοντας πανικό και δυστυχία στις οικογένειές τους. Γενικά στις ιατρογενείς νόσους, οι
«opinion leaders» συχνά σε πρώτη φάση και για μεγάλο διάστημα,
λειτουργούν σαν βαρύ πυροβολικό, που προετοιμάζει το έδαφος για την
κατάκτηση των ανεξερεύνητων «ασθενειών» ή των «νέων ηλικιακών ομάδων»,
και ανοίγει το δρόμο για την επέλαση του πεζικού, δηλαδή, των νέων
θεραπειών, των νέων φαρμάκων και συσκευών. Η νέα εποχή της «νοσογόνου ιατρικής» έχει προ πολλού ανατείλει!
Το ενοχλητικό "οικονομικό κόστος"
Το οικονομικό κόστος μέχρι την έλευση της κρίσης ήταν ταμπού για τα συνέδρια. Αν τολμούσες να αναφερθείς στο κόστος, έβλεπες
στα πρόσωπα της ιατρικής ελίτ μια έκφραση αποστροφής, αποδοκιμασίας,
ειρωνείας, ενόχλησης και περιφρόνησης, για να πάρεις τη θυμωμένη
απάντηση, «εμείς είμαστε γιατροί και δεν μας ενδιαφέρει το κόστος», με την επωδό, «το κόστος αφορά το κράτος».
Την ίδια απάντηση πήρα πριν μερικά χρόνια και από πρόεδρο ευρωπαϊκών
guidelines, που σύστηναν ανεπιφύλαχτα νέο πανάκριβο φάρμακο πολύ
αμφίβολης αποτελεσματικότητας και ασφάλειας. Αλήθεια,
οι πανεπιστημιακοί καθηγητές και λέκτορες και οι γιατροί διευθυντές και
επιμελητές του ΕΣΥ δεν είμαστε «δημόσιοι λειτουργοί» και άρα «κράτος»;
Όλοι οι γιατροί όμως γενικά, δεν είχαν καμιά όρεξη να ασχοληθούν με το
κόστος. Άλλωστε «πληρώνουν τα ασφαλιστικά ταμεία». Εμείς σαν γιατροί δεν
χρειαζόταν να ξέρουμε τι στοιχίζει το κάθε φάρμακο που γράφαμε, η κάθε
εξέταση που ζητούσαμε και η κάθε θεραπεία που προτείναμε. Πάνω από όλα
"το καλό του αρρώστου", όσο και αν στοιχίζει. Άλλωστε εκείνη την ανέμελη
εποχή «λεφτά υπήρχαν», έστω και δανεικά.
Η κρίση ανέτρεψε δραματικά αυτή την αντίληψη. Μια από τις κύριες αιτίες της οικονομικής καταστροφής της χώρας φάνηκε πως ήταν η σπατάλη και η λεηλασία στο χώρο της υγείας. Τώρα
είμαστε υποχρεωμένοι για πολλούς λόγους να μιλάμε και για το ενοχλητικό
κόστος στα συνέδρια. Άλλωστε έχουμε για βοήθεια και τους οικονομολόγους υγείας, που
οι περισσότεροι γιατροί αγνοούσαν την ύπαρξή τους. Ίσως γιατί μέχρι
τώρα ήταν πολύ διακριτικοί και δεν μας ενοχλούσαν όλο το διάστημα που
κράτησε το «πάρτι» στην υγεία.
Μάλιστα, ίσως γιατί μας θαύμαζαν, έκαναν και εκείνοι την ίδια περίοδο
συνέδρια πολυτελείας σε ακριβά ξενοδοχεία, με τη χορηγία των ίδιων
πολυεθνικών εταιρειών, κάτι σαν μετεκπαίδευση, μιας και συνήθως
προερχόντουσαν από «εθνική σχολή».
Θαυμαστές της προόδου και της καινοτομίας στην ιατρική, μετά από
επισταμένη περίπλοκη μελέτη, βγάζουν ακόμα και σήμερα, εν μέσω
οικονομικής καταστροφής, όλα τα νέα πανάκριβα φάρμακα και συσκευές «cost-effective», δηλαδή ότι αξίζουν το κόστος. Εξίσου σεμνοί στις ομιλίες τους στα ιατρικά συνέδρια με τους γιατρούς «καθοδηγητές γνώμης», αν και οικονομολόγοι, δε δείχνουν τις οικονομικές τους σχέσεις με την ιατρική βιομηχανία.
Το ελληνικό συνεδριακό φαινόμενο
Στην Ελλάδα θα πρέπει να έχουμε σπάσει το παγκόσμιο ρεκόρ των ιατρικών συνεδρίων. Χιλιάδες
συνέδρια κάθε χρόνο όλων των ειδικοτήτων, σε κάθε μέγεθος και για κάθε
γούστο. Συνέδρια με χιλιάδες σύνεδρους και συνέδρια χωρίς ακροατήριο.
Συνέδρια των πόλεων και συνέδρια της επαρχίας. Συνέδρια του βουνού και
του κάμπου και συνέδρια της θάλασσας. Συνέδρια σε καζίνο και συνέδρια εν
πλω. Συνέδρια με 30 γιατρούς στην αίθουσα και 300 στην κοντινή παραλία ή
βουνοκορφή, άλλωστε στα συγκεκριμένα δε χωράνε όλοι μέσα. Όλα τα
συνέδρια έτσι κι αλλιώς πληρώνει η ιατρική βιομηχανία, μιας και έχει
αναλάβει πρόθυμα το καθήκον της «συνεχιζόμενης ιατρικής εκπαίδευσης» και προσπαθεί να ικανοποιήσει τις
πιεστικές απαιτήσεις εκτός των επίσημων ιατρικών εταιρειών, των
ιατρικών σχολών και γνωστών ιδρυμάτων, και τους φιλόδοξους
εκπαιδευτικούς στόχους κάθε κλινικής και κάθε εταιρείας μελέτης διαφόρων
παθήσεων. Οι τελευταίες ξεφυτρώνουν σε απίστευτη συχνότητα, από
διάφορες ομάδες γιατρών όλων των ειδικοτήτων, με στόχο να εκπαιδεύσουν
και να διαφωτίσουν τους συναδέλφους τους σε νέες και παλιές ασθένειες, προτείνοντας όμως πάντα νέες ακριβές θεραπείες. Γενικά, όλοι όσοι διοργανώνουν συνέδρια, ξεπερνούν σε ζήλο τις εταιρείες και συχνά τις πιέζουν για πιο πολλά συνέδρια! Είναι τέτοιο το πάθος, που ακόμα και για τις σπάνιες ασθένειες με τα «ορφανά», αλλά με πλούσια προίκα φάρμακα, να διοργανώνονται σε ένα χρόνο περισσότερες «συνεδρίες», από τον αντίστοιχο μικρό αριθμό των ασθενών για κάθε μια. Όσο για τους «ειδικούς», θα πρέπει να αντιστοιχεί στον καθένα το πολύ μισός ασθενής με την αντίστοιχη «σπάνια και ορφανή» νόσο.
Ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΟΦ), όλα αυτά τα χρόνια του συνεδριακού οργασμού, έδειχνε απόλυτη κατανόηση και πνεύμα συνεργασίας προς την ιατρική βιομηχανία και την ιατρική ελίτ
πανεπιστημιακών και μη, στην κοινή τους προσπάθεια, για τη μέχρι
πνευματικής, σωματικής και ταξιδιωτικής εξάντλησης, επιμόρφωση των
ελλήνων ιατρών. Με απόλυτη κατανόηση και διακριτικότητα, ενέκρινε όλες
τις αιτήσεις συνεδρίων για το εσωτερικό και εξωτερικό, για τις πόλεις
και τα χωριά, για τα βουνά και τις θάλασσες. Το 2011, που η κρίση
ανάγκασε τις μεγάλες εταιρείες να μειώσουν τις αιτήσεις για συνέδρια σε
μόνο(!) 1835, ο ΕΟΦ, αποφάσισε να γίνει αυστηρός και απέρριψε 13
αιτήσεις «για τυπικούς λόγους». Επίσης έγινε αυστηρός και προς τους
περιπλανώμενους ανά την υφήλιο διψασμένους για μάθηση έλληνες γιατρούς,
με έξοδα φυσικά των χορηγών εταιρειών. Στο εξής κάθε γιατρός δικαιούται κάθε χρόνο μόνο(!) τρία ταξίδια στο εξωτερικό και πέντε στο εσωτερικό!
Επιπλέον απεριόριστα ταξίδια δικαιούνται εκείνοι που περιλαμβάνονται
στο πρόγραμμα των συνεδρίων και έχουν κάτι να πουν ή κάτι να δείξουν. Για
δεκαετίες λοιπόν, ο ΕΟΦ στάθηκε και στέκεται αρωγός και πιστός
σύμμαχος του ΕΟΤ. Το υπουργείο Υγείας στο πλευρό του υπουργείου
Τουρισμού, για τον κοινό ιερό σκοπό της «συνεχιζόμενης ιατρικής εκπαίδευσης» εκτός έδρας!
Ποιος πληρώνει τα ιατρικά συνέδρια;
Ποιος όμως πληρώνει τελικά τα συνέδρια και τα πολυτελή γεύματα και δεξιώσεις; Μα
οι φαρμακευτικές και οι άλλες εταιρείες θα πείτε, τι ερώτηση είναι
αυτή. Για αυτό και πάντα μνημονεύεται από τους διοργανωτές η συμβολή
τους, «χωρίς την οποία το συνέδριο δε θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί». Η συμβολή όμως των ασθενών ποτέ δεν μνημονεύεται! Τι δουλειά έχουν οι ασθενείς στα έξοδα των συνεδρίων; Έχουν, γιατί σε αυτούς πάει τελικά ο λογαριασμός ή τουλάχιστον ένα σημαντικό μέρος. Το άλλο θα πάει στο κράτος «που δεν κάνει τίποτα για τα συνέδριά μας», αλλά
και στον κάθε πολίτη της χώρας. Οι φαρμακευτικές και λοιπές εταιρείες
της ιατρικής βιομηχανίας δεν είναι φιλανθρωπικά ιδρύματα και δεν
περιμένει κανείς να είναι. Όχι μόνο δε χάνουν από την «ευθύνη στη
μετεκπαίδευση των γιατρών», που τόσο εύκολα τους ανέθεσε η διεθνής
ιατρική ελίτ και το κράτος, αλλά
αυτή η «ευθύνη» ήταν η κύρια αιτία της εκπληκτικής αύξησης της
κερδοφορίας τους και της αστρονομικής εκτίναξης των δαπανών για την
υγεία σε όλο τον κόσμο. Η
ιατρική βιομηχανία είναι σήμερα η ισχυρότερη βιομηχανία στον κόσμο,
μακράν πάσης άλλης, χάρις στην καλύτερη επένδυση που έκανε ποτέ: στα
ιατρικά συνέδρια! Τα τεράστια ποσά που δαπανά για τα ιατρικά
συνέδρια τα παίρνει πίσω στο πολλαπλάσιο, γιατί α) έχουν τεράστιες
φοροαπαλλαγές, β) προβάλλονται με όλους τους τρόπους τα νέα πανάκριβα
φάρμακα, συσκευές και άλλα προϊόντα, γ) επιβάλλονται νέες θεραπείες μέσω
των κατευθυντήριων οδηγιών (guidelines), που προβάλλονται κατά κόρον,
δ) δημιουργούν υποχρεώσεις και συναλλαγές με τους γιατρούς, ιδιαίτερα
τους πολυταξιδεμένους, που αυξάνουν ραγδαία τη συνταγογράφηση και τη
χρήση της «νέας τεχνολογίας».
Τα κράτη, αφήνοντας την μετεκπαίδευση των γιατρών στην ιατρική βιομηχανία, βρήκαν το χειρότερο τρόπο να κάνουν οικονομία. Οι
δαπάνες υγείας όπως είπαμε απογειώθηκαν και τα ασφαλιστικά ταμεία
κατέρρευσαν. Οικονομικοί πόροι στερήθηκαν από άλλες πηγές, συντάξεις και
κοινωνικές παροχές μειώθηκαν. Το
μεγαλύτερο οικονομικό πρόβλημα σήμερα των δυτικών χωρών είναι το κόστος
υγείας, που απειλεί να καταπιεί τους κρατικούς προϋπολογισμούς.
Οι ίδιοι οι ασθενείς, που οι οικονομολόγοι υγείας αποκαλούν
«καταναλωτές υγείας», επιβαρύνονται όλο και περισσότερο, πληρώνοντας από
την τσέπη τους μεγάλα ποσά, ακόμα και όταν έχουν καλή ασφαλιστική
κάλυψη. Η πρώτη αιτία χρεοκοπίας των νοικοκυριών στις ΗΠΑ εδώ και χρόνια είναι οι ιατρικές δαπάνες. «Η εγχείρηση επέτυχε, αλλά ο ασθενής απέθανε», γιατί του πήραν το σπίτι και έμεινε άστεγος. Αντί τουλάχιστον αυτή η σπατάλη στις ιατρικές δαπάνες να οδηγήσει σε καλύτερη υγεία, οδήγησε σε χειρότερη! Οι ΗΠΑ και πάλι, με τις μεγαλύτερες μακράν πάσης άλλης χώρας, δαπάνες στην υγεία, είναι στη χειρότερη θέση σε δείκτες υγείας στις χώρες του ΟΟΣΑ και σε μια από τις χειρότερες στον κόσμο.
Όταν οι άνθρωποι στερούνται βασικές ανάγκες διαβίωσης, όπως καλή τροφή,
θέρμανση και υγιεινή κατοικία, για να αντιμετωπίσουν αναίτια υψηλά
έξοδα περίθαλψης, τότε η υγεία τους, όχι μόνο δεν ωφελείται, αλλά
επιδεινώνεται δραματικά.
Γίναμε τουλάχιστον καλύτεροι γιατροί με τόσο εντατική «συνεχιζόμενη ιατρική εκπαίδευση» στα χιλιάδες συνέδρια; Σίγουρα όχι. Καλός γιατρός γίνεται εκείνος που με τα χρόνια κάνει τις πληροφορίες γνώση και τη γνώση σοφία.
Εκείνος που μέσα και πάνω από ιατρικές εξετάσεις, φάρμακα, τεχνικές,
συσκευές, νούμερα και στατιστικές, βλέπει τον άνθρωπο με τη ψυχή και τις
ανάγκες του. Τα ιατρικά συνέδρια που στέλνουν το γιατρό σε τόσα ταξίδια, δεν τον βοηθούν σε αυτό το ταξίδι ζωής στην πραγματική βαθειά γνώση.
Η ανθρώπινη προσέγγιση του αρρώστου, η κατανόηση των αισθημάτων και
αναγκών του, η κοινωνική και οικονομική του θέση, η δυνατότητα που
έχουμε να κινητοποιήσουμε τις φυσικές και ψυχικές του δυνάμεις για να
αντιμετωπίσει την αρρώστια, οι τρόποι που μπορούμε να αποφύγουμε τον
φόβο και τα έξοδα που δημιουργούν η αμυντική ιατρική και οι
υπερδιαγνώσεις, οι κίνδυνοι της πολυφαρμακίας, καθώς και η ιατρική
δεοντολογία, δε συζητούνται στα συνέδρια, γιατί δεν έχουν σπόνσορα. Αυτό που πετυχαίνουν σίγουρα τα συνέδρια είναι να μετατρέπουν, σιγά σιγά, το γιατρό, από ανθρωπιστή επιστήμονα, σε παραγωγικό συνταγογράφο φαρμάκων και ευθυνόφοβο συντάκτη παραπεπτικών για εργαστηριακές εξετάσεις και επεμβάσεις. Ο αλλοτριωμένος γιατρός των συνεδρίων θεραπεύει εργαστηριακές εξετάσεις και όχι αρρώστους.
Ποιός ευθύνεται για τον "εκφυλισμό" των ιατρικών συνεδρίων;
Έχουμε ευθύνη σαν ιατρική κοινότητα για αυτή την κατάσταση; Κατά τη γνώμη μου ναι, και μάλιστα τη μεγαλύτερη. Η
ιατρική μας ελίτ, η ακαδημαϊκή κοινότητα, τα πανεπιστήμια, δεν
προχώρησαν απλώς μια θεμιτή και χρήσιμη συνεργασία που υπήρχε και πρέπει
να υπάρχει με την ιατρική βιομηχανία, αλλά παρέδωσαν τα ιερά και τα όσια της ιατρικής και τα έκαναν εμπορεύσιμα. Η μεγάλη στρατιά των μαχόμενων γιατρών σε όλο τον κόσμο ακολούθησε. Το φαινόμενο της «διάχυσης της ευθύνης» μας έκανε να βλέπουμε μια κατάσταση σαν φυσιολογική, αφού συμμετείχαν όλοι, ακολουθώντας επιστημονικές ηγεσίες και «opinion leaders».
Οι μαζικές όμως συμπεριφορές, πίσω από διάφορους «καθοδηγητές», οδηγούν
συχνά και σε μαζικές καταστροφές, πολεμικές ή οικονομικές και ηθικές. Η
ίδια η παγκόσμια ιατρική ελίτ, οι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, είναι και
σύμβουλοι των κυβερνήσεων και έχουν ευθύνη στις κυβερνητικές επιλογές. Παρότι συνηθίζουν για όλα να ρίχνουν τις ευθύνες στο «κράτος», είναι και οι ίδιοι κράτος και μάλιστα «κράτος εν κράτει», καθώς έχουν και τη δική τους ακαδημαϊκή αυτονομία. Γιατί
η ιατρική βιομηχανία να επενδύσει σε πραγματικά καλύτερες νέες
θεραπείες, όπως έκανε παλιά, όταν βρίσκει πρόθυμους, ένθερμους
καθοδηγητές γιατρών για την προώθηση κάθε νέου φαρμάκου ή συσκευής
αμφίβολης αξίας; Τα δύο τρίτα τουλάχιστον του κόστους δημιουργίας
ενός νέου φαρμάκου θα πάνε στην «προώθηση». Αρκεί μια θεραπεία να
δείξει όφελος 1% περισσότερο από μια παλιά και το φάρμακο θα
κυκλοφορήσει 50 ή 100 φορές ακριβότερα από το παλιό, σε αντίθεση με οποιοδήποτε άλλο νέο εμπορικό προϊόν, ας πούμε έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή, που ενώ είναι πολύ καλύτερο από το προηγούμενο, μπορεί να είναι και φθηνότερο. Έτσι, όταν δεν διαφθείρει η βιομηχανία τον γιατρό, διαφθείρει ο γιατρός την βιομηχανία.
Η ιατρική ελίτ σε όλο τον κόσμο διαθέτει φωνές, αν και σε μειοψηφία, που εκφράζοντας την ιατρική συνείδηση, αντιδρούν στον εκφυλισμό των ιατρικών συνεδρίων. Σε αυτούς, την πιο σημαντική δουλειά φαίνεται πως κάνει στο διεθνή χώρο, ο πατριώτης μας Ιωάννης Ιωαννίδης, καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Stanford των ΗΠΑ
και πρώην καθηγητής στο πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων. Σε όλο τον κόσμο
δίνεται μεγάλη δημοσιότητα στα άρθρα του, με θέμα την ιατρική έρευνα και
την ιατρική εκπαίδευση. Πρόσφατα δημοσιεύθηκε στο JAMA άρθρο του με
τίτλο: «Είναι τα ιατρικά συνέδρια χρήσιμα; Και για ποιόν;». Τα συμπεράσματά του είναι πως τα αμέτρητα, πολυέξοδα ιατρικά συνέδρια ανά τον κόσμο χρησιμεύουν κυρίως για την αύξηση των πωλήσεων των φαρμακευτικών και άλλων εταιρειών του
ιατρικού χώρου, με τον επηρεασμό του ακροατηρίου, που συνήθως «ακούει
παθητικά» από «opinion leaders». Τα συνέδρια, συνεχίζει, είναι
επίσης χρήσιμα στην ανέλιξη στην ιεραρχία των νέων γιατρών, με την
προβολή ενός τεράστιου όγκου αμφίβολης αξίας «εργασιών», που αντικαθιστούν την πραγματική αξία, την αυθεντικότητα και την σκληρή δουλειά δίπλα στον άρρωστο. Τα συνέδρια λοιπόν, προβάλλοντας λάθος αξίες, «είναι επιζήμια για την ιατρική και την φροντίδα υγείας».2 Ο κ. Ιωαννίδης επίσης πιστεύει πως τα τερατώδη διεθνή συνέδρια ήρθε η ώρα να εξαφανισθούν, όπως οι δεινόσαυροι και
προτείνει μια προοπτική τυχαιοποιημένη μελέτη, για να δείξει επιτέλους
τι αυτά προσφέρουν στην εκπαίδευση των γιατρών. Φαντάζεστε τι θα
έδειχνε; Άλλοι συγγραφείς έχουν τονίσει, εκτός από τα τεράστια έξοδα «της πολυτέλειας των ξεπερασμένων συνεδρίων» και την περιβαλλοντική επιβάρυνση
από χιλιάδες τόνους διοξειδίου του άνθρακα από τις αθρόες αεροπορικές
μεταναστεύσεις των γιατρών ανά την υφήλιο για την παρακολούθησή τους.3 Η μόλυνση του περιβάλλοντος έρχεται να συνοδεύσει τη μόλυνση της ιατρικής σκέψης και συνείδησης.
Ο σεβαστός καθηγητής Ευτύχιος Βορίδης, έχει
πει από χρόνια πολλές αλήθειες για τον κακό δρόμο της σύγχρονης
ιατρικής, που έχει ιδιαίτερη αξία να τις θυμόμαστε. Για τα ιατρικά
συνέδρια λέει πως, «τα συνέδρια δημιουργούν στους γιατρούς, πρώτον μια εξάρτηση και, δεύτερον, είναι μια μορφή πλύσεως εγκεφάλου». Διερωτάται,
«είναι δυνατόν κάθε εβδομάδα να δημιουργούνται νέα δεδομένα ώστε οι
γιατροί να είναι σε κάποιο συνέδριο;». Διαπιστώνει επίσης, πως τα εκπαιδευτικά ταξίδια των συνεδρίων είναι μια μορφή διαφθοράς.4 Ο καθηγητής και πρώην υπουργός Υγείας Δημήτρης Κρεμαστινός, πρόσφατα έχει δηλώσει: «Σήμερα
ο γιατρός κυρίως μετεκπαιδεύεται μέσω των λεγόμενων ιατρικών συνεδρίων,
τα οποία σε αριθμό ίσως είναι περισσότερα και από όσα γίνονται σε όλη
την Ευρώπη. Ο ιδιόμορφος αυτός τρόπος «μετεκπαίδευσης», προάγει
ουσιαστικά την παραοικονομία της Υγείας. Η φαρμακευτική δαπάνη
από το 2004 και μέσα σε πέντε χρόνια τετραπλασιάστηκε και από 4.5 δισ.
ευρώ έφθασε τα 17 δισ. Τα προτεινόμενα μέτρα περικοπών από την τρόικα
στους μισθούς και τις συντάξεις είναι της τάξης των 6 δισ. ευρώ. Οι
αριθμοί μιλούν μόνοι τους».5
Καλό βέβαια θα ήταν όλοι οι γιατροί πολιτικοί, από όλα χωρίς εξαίρεση
τα κόμματα, να είχαν κάνει αυτές τις διαπιστώσεις πριν πολλά χρόνια και
να είχαν δράσει αποφασιστικά για αλλαγή πορείας.
Υπάρχει ελπίδα;
Τι γίνεται όμως τώρα; Σε
όλο τον κόσμο είναι επείγουσα ανάγκη η ριζική αλλαγή του τρόπου
διεξαγωγής των ιατρικών συνεδρίων. Σε εμάς είναι κατεπείγουσα! Τα συνέδριά μας δεν θέλουν εξωραϊσμό, αλλά ριζική κατεδάφιση και ανοικοδόμηση! Αυτά
που προτείνει ο καθηγητής Ι. Ιωαννίδης για όλο τον κόσμο, για μας, σε
μια χώρα σε οικονομική καταστροφή, έχουν ιδιαίτερη αξία: Η
έμφαση στα συνέδρια πρέπει να δοθεί στον τρόπο που θα γίνουμε ικανοί να
επιλέγουμε φαρμακευτικές και επεμβατικές θεραπείες, που ενώ δεν είναι
δαπανηρές, θα είναι καλά τεκμηριωμένες και ασφαλείς. «Αυτά τα
επαναπροσδιοριζόμενα συνέδρια θα στόχευαν επίσης, στο πως θα
χρησιμοποιούσαμε λιγότερες επεμβατικές πράξεις και λιγότερες
διαγνωστικές εξετάσεις, ή και καθόλου διαγνωστικές εξετάσεις και καθόλου
επεμβατικές πράξεις, όταν δεν είναι εμφανές ότι χρειάζονται».
Εδώ θα είχαν θέση και κάποιοι οικονομολόγοι υγείας, εκείνοι τουλάχιστον
που δεν έχουν σχέσεις με την ιατρική βιομηχανία και θα πρότειναν
πράγματα που θα μας φαίνονταν λογικά.
O ΕΟΦ και κατ΄επέκταση το Υπουργείο Υγείας, θα πρέπει να βάλουν επιτέλους πραγματικά φραγμό στον αριθμό των συνεδρίων και στις συμμετοχές των γιατρών σε αυτά. Γιατί χρειαζόμαστε δύο χιλιάδες συνέδρια το χρόνο; Γιατί ένας γιατρός χρειάζεται να πάει 5 φορές το χρόνο στην τουριστική Ελλάδα και 3 στο εξωτερικό για «επιμόρφωση», όταν
έχει τόσα συνέδρια στην πόλη του; Γιατί ένας περιοδεύων θίασος ομιλητών
στην επαρχία πρέπει να κουβαλάει μαζί του εκατοντάδες θεατές από την
πόλη; Οι ομιλητές πρέπει να ταξιδεύουν, όχι οι σύνεδροι! Πως γίνεται να ξεφυτρώνουν τόσες «εταιρείες μελέτης»
διαφόρων παθήσεων και μη παθήσεων και να απαιτούν με το ζόρι να
εκπαιδεύσουν τους κορεσμένους από «εκπαίδευση» μέχρι επιστημονικής
δηλητηρίασης γιατρούς, και ο ΕΟΦ να δίνει άδειες; Η όποια προσπάθεια περιστολής των δαπανών θα τιναχθεί στον αέρα, γιατί
από τη μια θα έχουμε αύξηση στην κατανάλωση γενοσήμων (καλώς), αλλά από
την άλλη θα έχουμε αύξηση αχρείαστων ακριβών φαρμακευτικών και
επεμβατικών θεραπειών! Επίσης, ο έλεγχος της τήρησης του Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας στα συνέδρια, εκτός από υποχρέωση των διοργανωτών, είναι και υποχρέωση του ΕΟΦ. Οι σχέσεις επίσης του ΕΟΦ με τις φαρμακευτικές εταιρείες και εκείνες της ιατρικής τεχνολογίας πρέπει να είναι διαφανείς.
Οι Ιατρικές Εταιρείες, όλων των ειδικοτήτων, δεν είναι Ιατρικές Εφορίες, με κύριο σκοπό τη συλλογή χρημάτων από τα συνέδρια.
Όποιοι και να είναι οι σκοποί που τα μαζεύουν, δεν μπορούν να κάνουν
ανεπίτρεπτες δεοντολογικά παραχωρήσεις στην εμπορική διαφήμιση και
προβολή φαρμακευτικών και άλλων προϊόντων. Ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα, ιδιαίτερα στην Ιατρική. Τι
να το κάνουμε να δώσουμε «περισσότερες υποτροφίες» σε νέους γιατρούς,
αν η «η συνεχιζόμενη ιατρική εκπαίδευση» που παίρνουν είναι σε μεγάλο
βαθμό συνεχιζόμενη ιατρική εκπαίδευση στη διαφθορά και τα «μόρια» που
μαζεύουν στα συνέδρια είναι στην συνεχιζόμενη ιατρική πλύση εγκεφάλου; Οι νέοι γιατροί μας μιμούνται! Την αποτελεσματικότερη «εκπαίδευση» την παίρνουν από την συμπεριφορά μας, εντός και εκτός συνεδρίων! Τελευταία
είδαμε σε αίθουσες συνεδρίων και γιγαντοαφίσες πάνω από τους ομιλητές
και πάνω από το προεδρείο (!) με πανάκριβα νέα φάρμακα, ίσως για να θυμόμαστε να μην τα δίνουμε στους φτωχούς κατά κανόνα ασθενείς μας και τους στείλουμε μια ώρα αρχύτερα, μιας και κόβουν από το φαγητό και από την θέρμανση για να τα πάρουν ή μειώνουν τη δόση του φαρμάκου στο μισό για οικονομία!
Το πρόγραμμα των συνεδρίων θα πρέπει να έχει λιγότερες συνεδρίες, λιγότερους ομιλητές, λιγότερες διαλέξεις με περισσότερο χρόνο ώστε να χωρέσει μια γόνιμη συζήτηση, περισσότερα διαλλείματα. Η γνώση δεν μπουκώνεται! Πάνω από όλα πρέπει να έχει χρόνο
για περισσότερη συζήτηση! Οι ομιλητές οφείλουν να δείχνουν καθαρά και
να εξηγούν τη διαφάνεια με τις οικονομικές τους σχέσεις! Τα δορυφορικά συμπόσια θα ήταν πιστεύω πολύ καλύτερα και πραγματικά χρήσιμα, αν οι ομιλητές ήταν κανονικοί έμμισθοι εργαζόμενοι των εταιρειών,
γιατροί, φαρμακοποιοί και άλλοι επιστήμονες. Γενικά, οι εργαζόμενοι
στην ιατρική βιομηχανία αξίζουν σεβασμό και ανάλογη μεταχείριση. Συνήθως,
όταν μας ενημερώνουν οι ίδιοι, είναι πιο αντικειμενικοί από τους
«opinion leaders», υπάρχει περισσότερη διαφάνεια και σωστή κατανομή
ρόλων. Ο
ρόλος του γιατρού στα συνέδρια, του κάθε γιατρού, με οποιοδήποτε τίτλο,
είναι να κρίνει αυστηρά αυτά που προτείνει η βιομηχανία και όχι να τα
διαφημίζει και να τα προωθεί. Όταν κρατάμε τις αποστάσεις, η
συνεργασία με τις φαρμακευτικές και άλλες εταιρείες είναι και θεμιτή και
απαραίτητη. Σήμερα όμως οι αποστάσεις έχουν εξαφανισθεί, και ο γιατρός χορεύει παθητικό ταγκό με τη βιομηχανία, μαζί με το κράτος, σχηματίζοντας ένα καταστροφικό τρίο που πρέπει να σπάσει.
Όσο για τα διεθνή συνέδρια, έχει αξία να παρακολουθήσει κανείς μόνο κάποια μικρά και εξειδικευμένα, εφ΄όσον έχει κάποιο ειδικό ενδιαφέρον και ενασχόληση. Τα μεγάλα και τερατώδη
δεν ενδείκνυνται για όσους τους ενδιαφέρει το εκπαιδευτικό μέρος του
συνεδρίου. Σήμερα, η διαδικτυακή ενημέρωση, όπου δεν είναι και εκείνη
διαβρωμένη από "opinion leaders", μπορεί να δώσει πολύ καλήτερη
ενημέρωση. Αν πάλι επιμένετε, ο καλύτερος τρόπος να παρακολουθήσεις ένα μεγάλο, τύπου πανευρωπαϊκού, συνέδριο, είναι να μην πάς! Κάθεσαι
στον υπολογιστή σου και παρακολουθείς πολύ περισσότερο και πολύ πιο
άνετα από το να ήσουν εκεί, και το κυριότερο, έχεις τον χρόνο και τον
τρόπο να επεξεργαστείς, να διασταυρώσεις και να σκεφτείς «τα μηνύματα»
που παίρνεις. Τα «take home messages», όπως τα «take away» τρόφιμα, είναι συνήθως ανθυγιεινά. Μπορούμε να φτιάξουμε μόνοι μας τα δικά μας «home made» μηνύματα, με λίγες, υποτοξικές δόσεις υλικών και από το συνέδριο.
Επίλογος
Τα ιατρικά συνέδρια, τις τελευταίες τρείς δεκαετίες, έχουν βλάψει σοβαρά την υγεία και την οικονομία. Τώρα που η κρίση χτυπάει και τη δική μας πόρτα, τώρα που οι νέοι κυρίως γιατροί είναι άνεργοι, κακοπληρωμένοι και μετανάστες, είναι
ο καιρός να ξεκινήσουμε το ταξίδι της επιστροφής, αντίθετα στο ρεύμα
της αλλοτρίωσης, προς τις ρίζες της ιατρικής συνείδησης. Αυτής
της μαγικής αίσθησης επικοινωνίας και προσφοράς προς τον άρρωστο και την
κοινωνία, που καμιά οικονομική παροχή, κανένας τίτλος, κανένα αξίωμα
δεν μπορεί να αναπληρώσει. Να
εγκαταλείψουμε τα πολυτελή ξενοδοχεία και να επιστρέψουμε στο σπίτι
μας, στα αμφιθέατρα των πανεπιστημίων και των νοσοκομείων. Να
αρνηθούμε τα δωρεάν γεύματα των εταιρειών και να φάμε στις ταβέρνες
ρεφενέ, όπως παλιά, να γελάσουμε με την καρδιά μας και να γνωριστούμε
πραγματικά. Δωρεάν γεύματα δεν υπάρχουν. Ούτε δωρεάν ταξίδια. Τα πλήρωσαν αυτοί που σήμερα τρώνε στα συσσίτια των δήμων και της εκκλησίας.
Από την οικονομία που θα γίνει περιορίζοντας την σπατάλη των συνεδρίων,
ας διεκδικήσουμε και καλύτερες ιατρικές αμοιβές με αξιοπρέπεια.
Τα
ιατρικά συνέδρια πρέπει να ξαναγίνουν η φωνή των γιατρών! Η σιωπή των
γιατρών πρέπει να σπάσει, γιατί η σιωπή είναι συνενοχή! Εδώ και
πολλά χρόνια, μέσα στα συνέδρια, δίνω σκληρές μάχες γι΄αυτό. Έχω
καταρρίψει πολλά δορυφορικά και κρυφο-δορυφορικά και έχω δεχτεί
πολλές δορυφορικές επιθέσεις από το διάστημα των πεντάστερων
ξενοδοχείων. Κατηγορήθηκα πως, παρ΄ότι έλεγα αλήθειες και δικαιωνόμουν ,
στα συνέδρια η διαγωγή μου δεν ήταν «κοσμιοτάτη», γιατί «φώναζα». Φώναζα γιατί έβλεπα το τρένο που ερχόταν να μας πατήσει και τελικά μας πάτησε! Πριν
πολλά χρόνια, γινόντουσαν ζωηρές συζητήσεις και αυθόρμητα «debate» στα
συνέδρια. Αυτή η ανοχή σήμερα στους «ειδικούς», αυτός ο φόβος να πει ο
γιατρός τη γνώμη του, για να μην ενοχλήσει συμφέροντα, αυτή η ψεύτικη
ευγένεια και κολακεία πρέπει να σταματήσoυν. Όλα όσα ακούγονται πρέπει να κρίνονται, όσο ψηλά κι αν βρίσκεται αυτός που τα λέει. Οι
γιατροί δεν είμαστε μέλη κάποιας δογματικής θρησκείας ή οπαδοί κάποιας
ολοκληρωτικής ιδεολογίας για να χρειαζόμαστε «καθοδηγητές γνώμης» και
"κατευθυντήριες οδηγίες" οικονομικών συμφερόντων. Στα συνέδρια ακούμε με πολύ προσοχή όλους, αλλά είμαστε αυστηροί κριτές, που ρωτούν σκληρές ερωτήσεις, ψάχνοντας την αλήθεια!
Έτσι,
όταν στο τέλος, γυρίσουμε και κοιτάξουμε πίσω τη ζωή που ζήσαμε σαν
γιατροί, δεν θα ταιριάζουν σε μας οι στίχοι του T.S. Elliot:
Ο ατέλειωτος κύκλος της ιδέας και της δράσης
Αμέτρητες εφευρέσεις, αμέτρητα πειράματα
Φέρουν γνώσεις της κίνησης, αλλά όχι της ακινησίας
Γνώση του λόγου, αλλά όχι της σιωπής
Γνώση των λέξεων, αλλά όχι της Λέξης
Όλη μας η γνώση μας φέρνει πιο κοντά στην άγνοιά μας
Όλη μας η άγνοια μας φέρνει πιο κοντά στο θάνατο
Που είναι η ζωή που χάσαμε καθώς ζούμε;
Που είναι η Σοφία που χάσαμε μέσα στη γνώση;
Που είναι η Γνώση που χάσαμε μέσα στην πληροφορία;
Σημείωση
Η
φωτογραφία στην αρχή του κειμένου δεν έχει σκοπό να θίξει τη
συγκεκριμένη φαρμακευτική εταιρεία ή γενικά την ιατρική βιομηχανία, μιας
και στην ίδια θέση θα μπορούσε να ήταν το όνομα οποιασδήποτε άλλης
εταιρείας, φαρμακευτικής ή όχι, αλλά να εκφράσει το κλίμα των συνεδρίων.
Άλλωστε,
τα περιλαίμια με ονοματεπώνυμο εταιρειών μόνοι μας τα φορέσαμε. Μόνοι
μας θα πρέπει να τα βγάλουμε όσο γίνεται συντομότερα.
Αναφορές
1. Moynihan R. Key opinion leaders: independent experts or drug representatives in disguise? BMJ, 2008;336(7658):1402-1403
2. John P. A. Ioannidis. Are Medical Conferences Useful? And for whom? JAMA, 2012 – Vol 307, No. 12
Βιογραφικό
Η
απόφασή μου να γίνω γιατρός δεν ήταν καθόλου τυχαία επιλογή. Είχα την
ευκαιρία να γνωρίσω την ιατρική σαν ασθενής πριν τη σπουδάσω στο
πανεπιστήμιο. Η ατυχία να έχω προβλήματα υγείας στα εφηβικά και νεανικά
μου χρόνια ήταν το ερέθισμα να στραφώ με πάθος και αγάπη στην ιατρική.
Μέσα από αυτή την ατυχία όμως είχα και τη μεγάλη τύχη και ευκαιρία να δω
και να «σπουδάσω» την ιατρική από την πλευρά του αρρώστου. Περνώντας
από νοσοκομεία, χειρουργεία, ιατρεία και εργαστήρια έμαθα και βίωσα τις
πραγματικές ανάγκες των αρρώστων, τη ψυχολογία τους, την επίδραση που
έχει στη θεραπεία τους η επιστημονική επάρκεια του γιατρού αλλά ακόμα
ίσως περισσότερο η στάση και η συμπεριφορά του.
Το 1970 έδωσα
εισαγωγικές εξετάσεις και μπήκα με πολύ καλή σειρά εισαγωγής στην
Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Τα δύο πρώτα έτη που ήμουν τυφλά
ερωτευμένος η επίδοσή μου ήταν απλώς καλή. Τα επόμενα όμως χρόνια που
ήμουν απλώς ερωτευμένος οι βαθμοί μου έγιναν άριστοι με συνέπεια στο
πέμπτο έτος να πάρω υποτροφία. Καθοριστικό ήταν για μένα το μάθημα της
Καρδιολογίας στο οποίο ο αείμνηστος καθηγητής Δημήτριος Αυγουστάκης με
βαθμολόγησε με άριστα (10) και μου πρότεινε να ακολουθήσω κοντά του
πανεπιστημιακή καριέρα στην καρδιολογία. Από εκείνη την ημέρα το
ενδιαφέρον μου εστιάστηκε στην Καρδιολογία. Δυστυχώς όμως δε μου ήταν
γραφτό να ακολουθήσω για πολύ πανεπιστημιακή καριέρα, παρ΄ότι για αρκετά
χρόνια πέρασα από πανεπιστημιακές κλινικές σαν ειδικευόμενος ή σαν
«ερευνητής» και τελείωσα με «άριστα» τη διδακτορική μου διατριβή (1986,
Πανεπιστήμιο Αθηνών). Αυτό που με εμπόδισε να συνεχίσω πανεπιστημιακή
καριέρα ήταν και πάλι θέμα υγείας. Απέκτησα «αλλεργία» στο
πανεπιστημιακό περιβάλλον! Αστειεύομαι βέβαια, αλλά μισοαστεία
μισοσοβαρά κάτι με «αρρώσταινε», κάτι με χάλαγε σε κάθε πανεπιστημιακό
περιβάλλον που βρισκόμουν. Ίσως έφταιγε η αυστηρή ιεραρχία, ίσως η
σοβαροφάνεια το χώρου, ίσως ο χαρακτήρας μου που ήταν υπερβολικά
ελεύθερος και ανεξάρτητος. Νομίζω πάντως ότι ο κυριότερος λόγος ήταν ότι
με ενδιέφερε πάντα η ουσία της ιατρικής και της καρδιολογίας και όχι η
«καριέρα». Ο σπουδαιότερος τίτλος για μένα ήταν και είναι «γιατρός» όταν
περιλαμβάνει όλο του το νόημα. Τίτλοι όπως «διευθυντής», «καθηγητής»
κλπ από μόνοι τους δε μου έλεγαν ποτέ τίποτα. Πρώτος στόχος λοιπόν ήταν
να γίνω καλός γιατρός και ειδικότερα καλός καρδιολόγος.
Το 1983
έλαβα τον τίτλο της ειδικότητας της Καρδιολογίας. Συνέχισα σαν
επιμελητής στην Καρδιολογική Κλινική του Τζάνειου Νοσοκομείου Πειραιά με
διευθυντή τότε τον μετέπειτα καθηγητή Διονύσιο Κόκκινο και εντάχθηκα
στο νεοσύστατο ΕΣΥ. Όμως, κι’ αν η μισή μου καρδιά ήταν στο Τζάνειο, η
άλλη μισή στο Ιπποκράτειο βρίσκοταν! Στην Πανεπιστημιακή Κλινική! Κοντά
της δεν έκανα αλλά και χώρια δε μπορούσα. Παρακολουθούσα σχεδόν όλο το
εκπαιδευτικό της πρόγραμμα και συμμετείχα ενεργά σε όλες τις
επιστημονικές της εκδηλώσεις. Ο καθηγητής Παύλος Τούτουζας με καλούσε
συχνά σαν ομιλητή στα μετεκπαιδευτικά μαθήματα και στα καρδιολογικά
συνέδρια και μου εμπιστεύθηκε τη συγγραφή ενός σημαντικού θέματος στη
δίτομη έκδοση του βιβλίου καρδιολογίας της Πανεπιστημιακής Κλινικής.
Αυτή η «υβριδική» σχέση μου με το Πανεπιστήμιο συνεχίζεται με τον ίδιο
τρόπο μέχρι και σήμερα που καθηγητής είναι ο Χριστόδουλος Στεφανάδης.
Έτσι θα μπορούσα να ισχυριστώ πως είμαι και εγώ πανεπιστημιακός, αλλά
του «ελεύθερου πανεπιστημίου!».
Το 1992 βρέθηκα στο Λονδίνο για
μετεκπαίδευση στην Παιδοκαρδιολογία και στις Συγγενείς Καρδιοπάθειες
Ενηλίκων στα νοσοκομεία Hospital for Sick Children (Great Ormond Street)
και St Bartholomew’s Hospital. Δύσκολη περίοδος, δύσκολη εξειδίκευση,
αλλά πολύ χρήσιμη εμπειρία. Οι γνώσεις που απέκτησα στο Λονδίνο αλλά και
η προσωπική προσπάθεια στην Ελλάδα είχαν σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία
στο Τζάνειο του μοναδικού κέντρου παιδοκαρδιολογίας και συγγενών
καρδιοπαθειών ενηλίκων του ΕΣΥ στη μείζονα περιφέρεια του Πειραιά. Το
ενδιαφέρον μου όμως και η καθημερινή μου ενασχόληση στο καρδιολογικό
τμήμα του νοσοκομείου μας αφορούσε και αφορά όλο το φάσμα της
καρδιολογίας και όλες τις ηλικίες ασθενών. Επί σειρά πολλών ετών ήμουν
υπεύθυνος θαλάμων της κλινικής, υπεύθυνος υπερηχοκαρδιογραφικού
εργαστηρίου, δοκιμασίας κόπωσης και εξωτερικών ιατρείων, ενώ η ευθύνη
μου στις εφημερίες αφορούσε και αφορά όλο το καρδιολογικό τμήμα.
Το
2009 έλαβα το βαθμό του διευθυντή στο καρδιολογικό τμήμα του Τζάνειου
νοσοκομείου. Διευθυντικά όμως καθήκοντα και διευθυντικές πρωτοβουλίες
ανέπτυξα από πολλά χρόνια πριν. Με δικές μου επίπονες και επίμονες
προσπάθειες το καρδιολογικό τμήμα επεκτάθηκε σε νέους χώρους,
δημιούργησα ένα καινούργιο εξειδικευμένο κέντρο, φρόντισα για τον
εξοπλισμό του καρδιολογικού τμήματος με μηχανήματα υπερήχων τελευταίας
τεχνολογίας με το μισό οικονομικό κόστος συγκριτικά με τον ίδιο
εξοπλισμό άλλων νοσοκομείων και πήρα μεγάλο μέρος της ευθύνης του
εκπαιδευτικού προγράμματος.
Την τελευταία δεκαετία απέκτησα τη φήμη του "αιρετικού" της
καρδιολογίας, λόγω των απόψεων και αντιρρήσεων που εξέφραζα στα ιατρικά
συνέδρια και στην αρθρογραφία μου. Του αιρετικού όμως που δυστυχώς
δικαιώνεται από τα γεγονότα. Σε ανύποπτο χρόνο μιλούσα, συχνά φώναζα,
για τις συνέπειες της σπατάλης και της διαφθοράς στο χώρο της υγείας.
Για την κατάχρηση των επεμβατικών πράξεων, της φαρμακευτικής αγωγής και
των διαγνωστικών εξετάσεων. Για πολυδάπανες επεμβατικές και
φαρμακευτικές θεραπείες που δεν είχαν καμμιά επιστημονική τεκμηρίωση
ωφέλειας ή ασφάλειας για τον άρρωστο. Για την κατευθυνόμενη από
συμφέροντα "μετεκπαίδευση" των γιατρών. Για μια υγιή σχέση ανάμεσα στους
γιατρούς και την ιατρική βιομηχανία. Έδωσα μάχες σε πάρα πολλά ιατρικά
συνέδρια στη χώρα μας και στο εξωτερικό για ότι πίστευα πως ήταν
επιστημονικά αληθινό και σωστό για τον άρρωστο και την αξιοπρέπεια του
γιατρού. Δέχθηκα καποιες μικροπρεπείς επιθέσεις αλλά κυρίως πολύ θετικά
σχόλια από θαυμάσιους συναδέλφους, παλιούς και νέους καρδιολόγους που
ευχαριστώ θερμά για τη συμπαράστασή τους.
Τα "αιρετικά" συχνά βγαίνουν αληθινά και στην περίπτωσή μου αυτό
νομίζω πως οι συνάδελφοί μου πιστεύουν πως έγινε. Αν στο τέλος
καταφέρω να αποφύγω και την μοίρα των "αιρετικών", δηλαδή την "πυρά", θα
είμαι ένας πολύ τυχερός άνθρωπος!
31 Ιουλίου 2012 Χ. Ντέλλος
3. Green M. Are international medical conferences an outdated luxury the planet can't afford? Yes. BMJ, 2008; 336(7659):1466
4. Ευτύχιος Βορίδης. «Στον γιατρό να πηγαίνεις μόνο με φορείο». Συνέντευξη στην εφημερίδα «Καθημερινή», στις 21/05/2006
5. Δημήτρης Κρεμαστινός. «Περιορισμός σπατάλης χωρίς έκπτωση ποιότητας». Συνέντευξη στην εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ», στις 23/09/2012
