ΠΝΕΥΜΟΝΙΑ ΑΠΟ ΕΙΣΡΟΦΗΣΗ

Από

Μάριος Καράς

Η πνευμονία που οφείλεται σε εισρόφηση τροφής ή εμεσμάτων αποτελεί το 46% των διαγνώσεων στους ηλικιωμένους. Το εντυπωσιακό αυτό ποσοστό επιβεβαιώνεται από επιδημιολογικά στοιχεία των ΗΠΑ, όπου αποτελεί τη δεύτερη πιο συχνή αιτία εισαγωγής στο νοσοκομείο ασθενών πάνω από 65 ετών, ξεπερνώντας τις 100.000 περιπτώσεις το χρόνο!



Μήπως το ηλικιωμένο πρόσωπο που έχετε κοντά σας και φροντίζετε:
      * Βήχει συχνά όταν τρώει;
      * Χάνει βάρος;
      * Ακούτε συχνά “βράσιμο” ή “γατάκια” στο στήθος του;
      * Επικοινωνεί λιγότερο με το περιβάλλον;
      * Δυσκολεύεται να σταθεί ενώ πριν λίγο καιρό περπατούσε;
      * Έχει αρχίσει να κάνει κατακλίσεις;
      * Η επιδείνωσή του ερμηνεύεται ως “πολλά μικρά εγκεφαλικά”;

Αν η απάντηση σε κάποια από τις παραπάνω ερωτήσεις είναι “ΝΑΙ”, είναι πιθανόν ο ασθενής να παρουσιάζει συχνές και μικρές εισροφήσεις, οι οποίες σχεδόν πάντα περνάνε απαρατήρητες και έχουν σαν συνέπεια την προοδευτική επιδείνωση της υγείας του.

Ο άνθρωπος σε κάθε ηλικία χρειάζεται τροφή, νερό και αέρα, για να ζήσει. Τροφή αρκετή σε θερμίδες και σύνθεση, καθώς και επαρκής ποσότητα νερού πρέπει να πηγαίνουν καθημερινά στο έντερο, από όπου ο οργανισμός τα απορροφά. Καθαρός αέρας πρέπει να φθάνει ελεύθερα σε ΚΑΘΕ σημείο των πνευμόνων του, απ’ όπου περνάει αίμα για να παραλάβει οξυγόνο που χρησιμοποιείται για να καούν οι τροφές και να διώξει το διοξείδιο του άνθρακα που δημιουργήθηκε από τις τροφές που κάηκαν. Η τροφή, το νερό και ο αέρας περνάνε μαζί από το φάρυγγα (αυτό που βλέπουμε στο βάθος όταν ανοίγουμε το στόμα μας) και στη συνέχεια χωρίζουν οι δρόμοι τους. Ο αέρας πάει στο λάρυγγα (το “καρύδι” που πιάνουμε στο μέσον του λαιμού μας), την τραχεία και τους βρόγχους, ενώ η τροφή και το νερό κατεβαίνουν προς τα πίσω στον οισοφάγο.  Ένας άγρυπνος φρουρός που λέγεται επιγλωττίδα, είναι πάντα έτοιμος να κλείσει την είσοδο του λάρυγγα μόλις εμφανισθεί σάλιο, τροφή ή νερό και να τα υποχρεώσει να γλιστρήσουν στον οισοφάγο. Στα μεσοδιαστήματα αφήνει μόνο τον αέρα να μπαινοβγαίνει στους πνεύμονες. Οι κινήσεις της επιγλωττίδας είναι ιδιαίτερα σβέλτες και απόλυτα ακριβείς. Λάθος δεν επιτρέπεται. Ελέγχεται από ομάδες μυών που κατευθύνονται από τον εγκέφαλο.Τι γίνεται όμως, όταν ο εγκέφαλος γεράσει και πολλά από τα κέντρα του υπολειτουργούν;

Όπως ο ηλικιωμένος δεν βαδίζει πια με την ευκολία που βάδιζε παλιά (και συνήθως δεν φταίει ο σκελετός) και το γράψιμό του είναι αργό και τρεμάμενο, έτσι και οι μυς που κινούν την επιγλωττίδα γίνονται αργοί και αδέξιοι. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα ποσότητες τροφής και νερού, μικρές στην αρχή και μεγαλύτερες αργότερα, να ξεφεύγουν από τον έλεγχο και να πηγαίνουν στους πνεύμονες.

Κάθε ποσότητα τροφής που κατεβαίνει στους πνεύμονες φράζει κάποιους αεραγωγούς. Αέρας δεν φθάνει πια σ’ εκείνες τις περιοχές, αίμα όμως περνάει και επιστρέφει στην καρδιά και απ’ εκεί φεύγει για όλο το σώμα με λιγότερο οξυγόνο, αφού δεν παρέλαβε από κάποια σημεία. Ο οργανισμός αντιδρά. Δημιουργεί φλεγμονή, προσπαθώντας να απορροφήσει τις τροφές που μπήκαν. Η φλεγμονή παράγει πύον και βλέννη που ανεβαίνουν προς τα πάνω για να αποβληθούν (πτύελα). Την κατάσταση περιπλέκουν και μικρόβια που κατέβηκαν μαζί με την τροφή. Για τα μικρόβια η τροφή είναι άριστο θρεπτικό υλικό.

Η φλεγμονή αυτή θέλει αρκετές μέρες για να περάσει και συνήθως αφήνει πίσω της ένα νεκρό τμήμα πνεύμονα. Δυστυχώς όμως το φαινόμενο αυτό, όταν αρχίζει, είναι καθημερινό. Σχεδόν σε κάθε γεύμα μια μικρή τουλάχιστον ποσότητα πηγαίνει στους πνεύμονες. Και πριν προλάβει μια φλεγμονή να γίνει καλά, κάποια άλλη αρχίζει. Ο ηλικιωμένος ασθενής νιώθει σε μόνιμη βάση το ίδιο αίσθημα που νιώθει και ένας νέος όταν παθαίνει γρίπη. Νιώθει άρρωστος και αδύναμος. Μόνο που η γρίπη στο νέο διαρκεί 2-3 μέρες, ενώ οι λοιμώξεις από εισρόφηση στον ηλικιωμένο διαρκούν μήνες ή χρόνια…

Το οξυγόνο που πηγαίνει στον εγκέφαλο είναι λιγότερο, η όρεξη σταδιακά μειώνεται, το ίδιο και η επιθυμία για νερό. Αυτή η αδυναμία χειροτερεύει ακόμη περισσότερο την ανεπάρκεια της επιγλωττίδας, οι εισροφήσες γίνονται συχνότερες και μεγαλύτερες. Τα πτύελα που αρχικά δεν είναι αντιληπτά, γίνονται τόσα πολλά που ακούγονται να “βράζουν” μέσα στην τραχεία και οι φλεγμονές που αρχικά δεν δημιουργούσαν θορυβώδη συμπτώματα, προκαλούν δέκατα ή υψηλό πυρετό. Η ακτινογραφία του θώρακα και η αξονική τομογραφία δείχνουν πολλές μικρές σκιές και η νόσος αυτή λέγεται “πνευμονία από εισρόφηση”.

Η γενικότερη κακουχία του οργανισμού, η μείωση του οξυγόνου του αίματος και κυρίως η μείωση της πρόσληψης επαρκούς τροφής βλάπτουν τον εγκέφαλο και προκαλούν ατροφία του δέρματος, με συνέπεια αυτό να ανοίγει στα σημεία που πιέζεται και να γίνονται νεκρώσεις, που γρήγορα φθάνουν μέχρι το κόκαλο, παρ’ όλη τη σχολαστική περιποίηση, καθώς ο οργανισμός δεν έχει τα απαραίτητα υλικά (πρωτεϊνες) για να ανανεώσει το δέρμα του.

Η λύση είναι να κατευθύνουμε τροφή και νερό στο πεπτικό σύστημα, χωρίς αυτά να πηγαίνουν στους πνεύμονες. Υπάρχουν δύο περιπτώσεις:

• Να τα οδηγούμε στο στομάχι και να τα αφήνουμε εκεί.
• Να τα διοχετεύουμε κατ’ ευθείαν στο έντερο.

Στην πρώτη περίπτωση μειώνουμε αρκετά την πιθανότητα εισρόφησης, όχι όμως απόλυτα. Η παρουσία τροφών μέσα στο στομάχι, έχει πάντα τον κίνδυνο της παλινδρόμησης προς το φάρυγγα και τους πνεύμονες. Η κατάσταση που δημιουργείται σ’ αυτή την περίπτωση είναι πολύ σοβαρότερη, διότι οι πνεύμονες εκτός από την τροφή, δέχονται και την καυστική επίδραση του γαστρικού υγρού, που είναι ιδιαίτερα όξινο. Έτσι ασφαλέστερη λύση είναι η διοχέτευση τροφής και νερού στο έντερο.
Δύο είναι οι δρόμοι μέσα από τους οποίους μπορούμε να το πετύχουμε αυτό:

• Με λεπτό σωλήνα από τη μύτη.
• Κατ’ ευθείαν από το δέρμα της κοιλιάς στο στομάχι (γαστροστομία, νηστιδοστομία).

Η τοποθέτηση σωλήνα από τη μύτη έχει το πλεονέκτημα ότι γίνεται εύκολα και γρήγορα, με ελάχιστη μόνο ενόχληση του ασθενούς, που διαρκεί λίγα δευτερόλεπτα. Δεν απαιτεί μεταφορά του ασθενούς και δεν χρειάζεται ιδιαίτερη φροντίδα. Δυστυχώς πολύς κόσμος αντιδρά στην ιδέα αυτή, διότι ταυτίζει το σωλήνα αυτό με το γνωστό στους πολλούς λεβάιν από απλό PVC, το οποίο είναι κατά γενική ομολογία πάρα πολύ ενοχλητικό. Σήμερα όμως υπάρχουν λεπτοί σωλήνες (πάχους 2-3 χιλιοστών) από πολύ μαλακά υλικά (πολυουραιθάνη), η παρουσία των οποίων στη μύτη και το λαιμό είναι σχεδόν ανεπαίσθητη. Νέοι άνθρωποι στους οποίους χρειάσθηκε να τοποθετηθούν τέτοιοι σωλήνες λένε ότι δεν τους ενοχλούσαν. Ηλικιωμένοι στους οποίους παλαιότερες τοποθετήσεις λεβάιν είχαν αποτύχει, καθώς με την πρώτη ευκαιρία το τραβούσαν και το έβγαζαν, δεν ασχολούνται καθόλου με το σωλήνα από πολυουραιθάνη και τον αφήνουν στη θέση του, γεγονός που αποδεικνύει ότι δεν τους ενοχλεί. Όταν ο ασθενής είναι ιδιαίτερα ανήσυχος, ψάχνεται, βγάζει τοα ρούχα του, πετάει τα σκεπάσματα και ασχολείται με τη μύτη και το πρόσωπό του περισσότερο από πολυπραγμοσύνη παρά από ενόχληση, τότε ενδεικνυόμενη λύση είναι η τοποθέτηση του σωλήνα μέσω του δέρματος της κοιλιάς στο στομάχι. Και εδώ υπάρχει προκατάληψη. Μια τέτοια τοποθέτηση παλαιότερα απαιτούσε χειρουργεία και μικρή χειρουργική επέμβαση. Σήμερα χρειάζεται μόνο μία γαστροσκόπηση, κατά τη διάρκεια της οποίας ο σωλήνας περνάει από το δέρμα στο στομάχι με τη βοήθεια μιας λεπτής βελόνας! Ειδικός καθετήρας “κουμπώνει” εσωτερικά και εξωτερικά και ο ασθενής φεύγει από το γαστρεντερολογικό ιατρείο για το σπίτι του, μέσα σε λίγα λεπτά. Αυτό λέγεται γαστροστομία. Η τροφή που διοχετεύεται από το σωλήνα αυτό, πηγαίνει κατ’ ευθείαν στο στομάχι. Στην περίπτωση αυτή, ο κίνδυνος εισρόφησης είναι μικρότερος από την περίπτωση του απλού λεβάιν, πάλι όμως εξακολουθεί να υπάρχει. Για να εξαλειφθεί πλήρως ο κίνδυνος εισρόφησης, πρέπει μέσα από τη γαστροστομία να περάσει λεπτότερος σωλήνας που να διοχετεύει τροφή και νερό στο έντερο (γαστρονηστιδοστομία).Το πέρασμα σωλήνα από τη μύτη στο λεπτό έντερο, είναι σήμερα εύκολη υπόθεση, χάρη σε έξυπνες τεχνικές που έχουν επινοηθεί και σε άριστα υλικά που είναι διαθέσιμα.Η χορήγηση τροφής κατ’ ευθείαν στο λεπτό έντερο έχει πάρα πολλά πλεονεκτήματα και μόνο ένα περιορισμό: μέσα από αυτούς τους τόσο λεπτούς σωλήνες δε μπορεί να περνάει αλεσμένη τροφή, αλλά ειδικά διαλύματα.Όμως τα διαλύματα εντερικής σίτισης είναι ποιοτικά καλύτερα από τις μαγειρευτές τροφές, καθώς εξασφαλίζουν απόλυτα την επαρκή χορήγηση όλων των συστατικών που χρειάζεται ο οργανισμός (λευκώματα, λίπη, υδατάνθρακες, βιταμίνες, Ιχνοστοιχεία, μέταλλα) στη σωστή τους αναλογία. Υπάρχουν μάλιστα διάφορα είδη τέτοιων διαλυμάτων, για να καλύπτουν όλες τις ανάγκες, ακόμη και σε πολύ ειδικές περιπτώσεις (αιμοκάθαρση, βαριά αναπνευστική ανεπάρκεια, ανοσοανεπάρκεια, παγκρεατική ανεπάρκεια, δυσαπορρόφηση). Τα διαλύματα αυτά έχουν τόσο απλή και εύπεπτη μορφή, ώστε κουράζουν ελάχιστα το πάγκρεας και το ήπαρ και βοηθούν πολύ στη ρύθμιση του σακχαρώδη διαβήτη. Όσον αφορά το κόστος, δεδομένου ότι τα περισσότερα ασφαλιστικά ταμεία καλύπτουν το 75%, η δαπάνη της συμμετοχής η οποία κυμαίνεται περίπου στα 100 Ευρώ το μήνα, είναι μικρότερη ακόμη και από τη δαπάνη αγοράς πρώτων υλών για την παρασκευή φαγητού. Η πνευμονία από εισρόφηση είναι εξαιρετικά συχνή στους ηλικιωμένους. Στα περιστατικά που έχουν νοσηλευθεί κατ’ οίκον τα τελευταία 12 χρόνια από τη hoMed, ο κωδικός 5070 της διεθνούς ταξινόμησης των νόσων “πνευμονία που οφείλεται σε εισρόφηση τροφής ή εμεσμάτων” αποτελεί το 46% των διαγνώσεων. Το εντυπωσιακό αυτό ποσοστό επιβεβαιώνεται από επιδημιολογικά στοιχεία των ΗΠΑ, όπου ο ίδιος κωδικός αποτελεί τη δεύτερη πιο συχνή αιτία εισαγωγής στο νοσοκομείο ασθενών πάνω από 65 ετών, ξεπερνώντας τις 100.000 περιπτώσεις το χρόνο. Κάθε τέτοια περίπτωση κοστίζει στους ασφαλιστικούς οργανισμούς των ΗΠΑ από 8.000-12.000 δολάρια. Η πρόληψη έχει προφανή και πολλαπλή αξία. Εκτός από τα οφέλη που δεν αποτιμώνται σε χρήμα, ενδεικτικά αναφέρουμε ότι ένα μόνο έλκος κατάκλισης χρειάζεται περίπου 4.000 Ευρώ για να κλείσει!


iatro.gr