Συνέντευξη στην Ιωάννα Μπλάτσου
Ο διακεκριμένος καθηγητής φυσικής υψηλών ενεργειών και Πρόεδρος της
Ακαδημίας Αθηνών Δρ. Δημήτρης Νανόπουλος, σε μια συνέντευξη-μάθημα ζωής,
δηλώνει πως του αρέσει να απολαμβάνει «τη ζωή, τον έρωτα, την τέχνη»,
προτρέπει τους νέους «να πολεμήσουν για τη ζωή που θέλουν να έχουν» και
τάσσεται απερίφραστα κατά της δήλωσης του Υπουργού Παιδείας Αριστείδη
Μπαλτά «η αριστεία είναι ρετσινιά» ως «επαίσχυντη» και «ακυρωτική».
Σήμερα, μπορείτε να τον παρακολουθήσετε στην ομιλία του στο Εθνικό
Θέατρο «Ελπίζοντας στην αβεβαιότητα -Η παράλληλη ανατροπή στη φυσική,
στις τέχνες και στο θέατρο».
Απολαμβάνω: «O πατέρας μου μού
έλεγε: «Παιδί μου, αυτό που έχουμε είναι από εδώ μέχρι εκεί. Ό,τι έχεις,
λοιπόν, να το χαίρεσαι και να το απολαμβάνεις». Η απόλαυση είναι μια
πραγματικά ουσιαστική λέξη. Σε αντίθεση με την ευτυχία, η οποία είναι
φευγάτη, στιγμιαία. Εγώ προσπαθώ να απολαμβάνω τη ζωή, τον έρωτα, την
τέχνη, τη φύση, το καλό φαγητό, τους φίλους μου, τις παρέες, το πιοτό,
το πούρο, μέσα στην έννοια του μέτρου προφανώς, εν γένει την καλή απλή
ζωή. Από κει και πέρα, είμαι ευχαριστημένος που διάλεξα να κάνω κάτι στη
ζωή μου, τη φυσική, που με γεμίζει εντελώς».
Βεβαιότητες: «Το χαρακτηριστικό
της μοντέρνας φυσικής είναι η αβεβαιότητα. Η φυσική μας λέει ότι τα
πάντα είναι αβέβαια. Και όπως θα πω και στην ομιλία μου στο Εθνικό
Θέατρο, αν δεν υπήρχε αυτή η αρχή της αβεβαιότητας, δεν θα είμαστε εδώ
σήμερα. Παρόλο, όμως, που είμαι υπερασπιστής του παραλόγου και της
κβαντικής αβεβαιότητας, στην καθημερινή μας ζωή πρέπει να έχουμε κάποιες
βεβαιότητες, κάποιες σταθερές, γιατί αν είναι όλα ρευστά και αβέβαια,
πάμε στο χάος και χαθήκαμε. Τώρα, αν έχω μία βεβαιότητα, αυτή είναι ότι
αγαπώ τη ζωή και ότι η φυσική είναι η ζωή μου. Νομίζω πως όταν έρθει η
ώρα μου, μέχρι την τελευταία μου ανάσα, το χέρι μου όλο και κάποια
εξίσωση ή παρατήρηση θα γράφει. Επίσης, μια και μιλάμε για βεβαιότητες,
οι Αμερικανοί λένε: ‘Δύο πράγματα είναι βέβαια στη ζωή: ο θάνατος και η
εφορία’». (γελάει)
Γεννήθηκα: «Στην Αθήνα, στο
μαιευτήριο ‘Ελενα’, στις 13 Σεπτεμβρίου του 1948. Απέναντι από το
‘Ελενα’, στο τότε 3ο Γυμνάσιο και νυν 2ο Πειραματικό, έβγαλα το σχολείο.
Δίπλα, ήταν το γνωστό αναμορφωτήριο ‘Στεφανία’, απ’ όπου και η ομώνυμη
ταινία. Πιο πέρα, το γήπεδο του Παναθηναϊκού, οπότε καταλαβαίνετε είμαι
Παναθηναϊκός. Η μητέρα μου με γέννησε στα 19 της –μια πανέξυπνη γυναίκα,
κοντούλα αλλά σπίθα. Ο πατέρας μου ήταν ένας πολύ πράος άνθρωπος. Εγώ
έχω πάρει το νεύρο και την ενεργητικότητα της συγχωρεμένης της μάνας
μου. Λοιπόν, πίσω στη γέννησή μου, ήταν να γεννηθώ στις 11 Σεπτεμβρίου,
αλλά δεν μπορούσα να γεννηθώ, γιατί είχα πολύ μεγάλο κεφάλι και έπρεπε
να γίνει καισαρική, αλλά ο γιατρός έλειπε και τελικά έγινε η επέμβαση
δύο μέρες μετά. Απ’ ό,τι μου έλεγε η μάνα μου, βγήκα κυριολεκτικά οριακά
ζωντανός, καθώς γεννήθηκα μωβ, μπλαβής από την ασφυξία και φυσικά με
πολύ μεγάλο κεφάλι. Τόσο μεγάλο στα πρώτα μου παιδικά χρόνια, που όταν
με έβλεπαν τα άλλα παιδιά, έφευγαν. Ευτυχώς, πριν πάω στο δημοτικό, πήρε
κανονικές διαστάσεις, γιατί το μέγεθός του είχε γίνει βραχνάς για τη
μητέρα μου».
Δραπετεύω: «Θεωρώ πως είμαστε από
γεννησιμιού μας δραπέτες. Γεννιόμαστε δραπετεύοντας από τη μήτρα της
μάνας μας και ζούμε δραπετεύοντας από τον θάνατο. Σκανταλιάρηδες και
σκασιάρχες εκ προοιμίου, λοιπόν. (γελάει) Από μικρός, λοιπόν, είχα
μεγάλο σεβασμό και αγάπη για τους περιθωριακούς, όχι για κάτι νούμερα
που περιφέρονται ως τέτοιοι, αλλά για τους αυθεντικούς, οι οποίοι, λόγω
ιδεολογίας, ενσυνείδητα, δεν επιθυμούν να βρίσκονται στο κέντρο των
πραγμάτων αλλά δημιουργούν και υπάρχουν στις παρυφές της κοινωνίας.
Μιλάω για μεγάλους καλλιτέχνες και λογοτέχνες, που έζησαν ως δραπέτες
της κοινωνίας. Γι’ αυτό, το ‘δραπετεύω’ μου ασκεί διαχρονικά μια μαγεία
και έλξη».
Ελλάδα: «Είναι πολλά πράγματα για
μένα. Καταρχάς, είναι μια πνευματική ιδιότητα, μια υψηλή ιδέα που
δημιούργησε τη δημοκρατία, τις επιστήμες και τις τέχνες και αυτή την
Ελλάδα φέρω μαζί μου και στο εξωτερικό. Γι’ αυτό και διατήρησα και
διατηρώ πάντα την επαφή μου με τη ρίζα μου, την πατρίδα μου. Για μένα, η
Ελλάδα είναι κάτι που σχεδόν δεν συνδέεται με τον παρόντα ελληνικό
χωροχρόνο. Γι’ αυτό θλίβομαι βαθύτατα με τις πολιτικές-οικονομικές
εξελίξεις των τελευταίων ετών. Είναι μια κατάντια που δεν μας αξίζει.
Νομίζω πως ο ελληνικός λαός, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, είμαστε
πιο έξυπνοι, πιο έντιμοι από ό,τι μας παρουσιάζουν και δικαιούμαστε
καλύτερης τύχης. Οι Ελληνες διαπρέπουν όπου και αν βρεθούν στο
εξωτερικό. Μαγιά ικανών ανθρώπων υπάρχει, λοιπόν. Τώρα, πως καταφέραμε
και έχουμε φτάσει εδώ που έχουμε φτάσει, πρέπει να το δούμε πολύ σοβαρά.
Πρέπει όλοι να αναλάβουμε τις ευθύνες μας. Γιατί αυτοί οι κύριοι που
ήταν και είναι στη Βουλή εκλέγονται και δρουν με ‘εντολή λαού’, με
δημοκρατικές διαδικασίες».
Ευτυχία: «Για να είναι κανείς
ευτυχισμένος, πρέπει να του λείπουν μερικά data. Καμιά φορά δε, μπορεί
να αφήνουμε εσκεμμένα απ’ έξω μερικά data, για να νιώσουμε κάποια
στιγμιαία ευτυχία».
Ζηλεύω: «Εχω ζηλέψει στη ζωή μου,
με την έννοια του θαυμασμού και όχι του φθόνου, τους καλούς
επιστήμονες. Θα ήθελα να είμαι καλύτερος επιστήμονας, όπως ο Ρίτσαρντ
Φάινμαν, ο Βέρνερ Καρλ Χάιζενμπεργκ, ο Πολ Ντιράκ. Έχω, επίσης, θαυμάσει
και ζηλέψει το έργο του Τζέιμς Τζόις, του Αλμπέρ Καμί, του Ορσον
Ουέλς».
Ήρωες: «Το ότι ζούμε μας καθιστά
όλους μικρούς ήρωες. Ο καθένας στον χώρο και στον χρόνο του και ανάλογα
με τις δυνατότητές του κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί. Όμως, η έννοια του
ήρωα είναι συνυφασμένη με κείνη της ήττας. Συχνά, πρέπει να ηττηθεί
κάποιος για να φανεί το μεγαλείο του, η ηρωική του διάσταση».
Θεός/ Θάνατος: «Το υπαρξιακό
ζήτημα του θανάτου γέννησε στον άνθρωπο την ανάγκη για την αναζήτηση του
Θεού. Τώρα, λέω πως τον θάνατο δεν τον φοβάμαι ή έτσι, τουλάχιστον, έχω
πείσει τον εαυτό μου. Ενδεχομένως, δεν τον πολυσκέφτομαι τον θάνατο,
γιατί προσπαθώ να ζω έντονα. Πάντως, στην κηδεία μου θα ήθελα να παίζει
του Νίνο Ρότα ένα κομμάτι από το ‘Αμακορντ’ του Φελίνι, όταν μπαίνει το
μεγάλο πλοίο, το Ρεξ, στο λιμάνι του Ρίμινι. Θυμάμαι, όταν είχα δει την
ταινία στην Αγγλία, σκέφτηκα πως αυτή η μουσική θέλω να παίζει στην
κηδεία μου».
Ιστορία: «Είμαστε στο Δημοτικό,
στου Ζωγράφου, το 1960 ακριβώς, εγώ 12 ετών. Κάθε Κυριακή, μας πήγαιναν
υποχρεωτικά στο Κατηχητικό, στην εκκλησία του Αγίου Θεράποντα. Μια μέρα,
μας μίλησαν για τον Ιωσήφ, όχι τον σύζυγο της Παναγίας, αλλά τον γιο
του Ιακώβου, τον οποίο αγαπούσε πολύ ο πατέρας του αλλά όχι και τα
αδέρφια του. Τον Ιωσήφ κάποια στιγμή τον πέταξαν σε ένα πηγάδι και μετά
βρέθηκε στην Αίγυπτο, όπου έγινε πρίγκιπας. Για να μην μακρηγορούμε,
λόγω Ιωσήφ, βρέθηκαν οι Εβραίοι στην Αίγυπτο. Όταν τελείωσε η ιστορία
στο κατηχητικό και μας ζήτησαν να γράψουμε το ηθικό δίδαγμα, εγώ έδωσα
λευκή κόλλα, γιατί διαφωνούσα ότι ήταν θέλημα Θεού και επέμενα ότι ήταν
βασικό ότι τον μισούσαν τα αδέρφια του και του έκαναν κακό. Το τι έγινε
στο Κατηχητικό, δεν περιγράφεται! Με έβγαλαν έξω και δεν ξαναπήγα,
γεγονός, βέβαια, που πολύ χάρηκα».
Καθρέφτης: «Από το μόνο από το
οποίο δεν μπορούμε να κρυφτούμε είναι ο εαυτός μας. Λέω, λοιπόν, συχνά
στους φίλους μου ότι θέλω να είμαι εντάξει απέναντι στον εαυτό μου, να
μην κάνω κακό σε άνθρωπο, γιατί όταν ξυρίζομαι το πρωί μπροστά στον
καθρέφτη, θέλω να μου χαμογελάω και να σφυρίζω ωραίες, αγαπημένες
μουσικές. Θέλω να μην ντρέπομαι, όταν με αντικρύζω στον καθρέφτη. Γιατί
όλοι μας ξέρουμε βαθιά μέσα μας ποιοι πραγματικά είμαστε και τι έχουμε ή
δεν έχουμε κάνει. Ισως, αυτοί που αφήνουν γένια να μην θέλουν να
αντικρύζουν συχνά τον καθρέφτη τους».
Λάθη: «Όπως έλεγε ο Οσκαρ
Ουάιλντ: ‘Εμπειρία είναι το όνομα που ο καθένας δίνει στα λάθη του’. Αν
δεν κάνεις λάθη, δεν ζεις. Ο Φάινμαν, που είχε κάνει πολλά λάθη, ακόμα
και στα δικά του διαγράμματα –και αυτό δεν το λέω υποτιμητικά, έλεγε και
γέλαγε: ‘ο μόνος τρόπος να μην κάνεις λάθη είναι να μην κάνεις
τίποτα’».
Ματαίωση: «Από μικρό παιδί, όταν
έλεγα κάτι, το έκανα. Εχω, λοιπόν, ένα κόκκινο πανί, μία απίστευτα
σκληρή στάση όταν μου ματαιώνουν κάτι. Είμαι ανηλεής όταν αισθάνομαι ότι
με ματαιώνουν, μου ακυρώνουν κάτι εσκεμμένα. Έχω καταστρέψει σχέσεις
λόγω αυτού, όταν ήμουν μικρότερος».
Νέα Γενιά: «Πρέπει να
στηριζόμαστε στους νέους. Η νέα γενιά, εξ ορισμού, έχει υποχρέωση να
αντιμετωπίζει τα πράγματα και ναι, να τα αλλάζει. Λέμε συχνά ότι
παραδίδουμε στους νέους έναν κατεστραμμένο κόσμο, αλλά μήπως και εμείς
στα μέσα του περασμένου αιώνα τι βρήκαμε; Δεν είχαμε να φάμε, τρώγαμε
ψωμί με αλάτι, αλλά πολεμήσαμε. Πρέπει να πολεμήσουν και οι σημερινοί
νέοι για τη ζωή που θέλουν να έχουν. Ας δουν το κινέζικο ιδεόγραμμα της
κρίσης, το οποίο σημαίνει ταυτόχρονα και ευκαιρία. Να κάνουν αυτή την
κρίση μια μεγάλη ευκαιρία».
Ξαγρυπνώ: «Συνεχώς, συνήθως λόγω
δουλειάς. Κατά κάποιον τρόπο, είμαι εθισμένος στο ξενύχτι –τα ελληνικά
γονίδια, βλέπετε. Ως θεωρητικός φυσικός, θέλω ησυχία για να δουλέψω και η
νύχτα προσφέρεται για δημιουργική εργασία. Βάζω χαμηλά μουσική ή μια
ταινία στην τηλεόραση και δουλεύω. Οι καλύτερες ιδέες μου έχουν έρθει
νύχτα, ξαγρυπνώντας».
Οχι: «Εχω πει πολλά όχι και σε προσωπικό και σε
δημόσιο επίπεδο. Και τώρα τελευταία, έχω πει όχι σε πρόταση μεγάλου
κόμματος να κατέβω για βουλευτής επικρατείας. Εχω πει όχι σε διάφορες
θέσεις. Κοιτάξτε, εγώ είμαι γεννημένος φυσικός. Δεν έχω πάστα πολιτικού.
Δεν μπορώ να αναλάβω θέσεις που δεν έχουν σχέση με το αντικείμενό μου.
Οπότε δεν έχω μετανιώσει που έχω αρνηθεί διάφορες δημόσιες θέσεις, αν
και κάποιες ήταν πραγματικά τιμητικές και ήταν δύσκολο να αρνηθώ. Σε
προσωπικό επίπεδο, ναι, έχω μετανιώσει για κάποια όχι μου. Γιατί πιστεύω
πως είναι καλύτερα να μετανιώνεις για πράγματα που έχεις κάνει, παρά
για κείνα που δεν έχεις κάνει».
Παιδεία: «Πέρα από την εγκύκλια
παιδεία, πιο σημαντική είναι η ευρύτερη καλλιέργεια και κουλτούρα κάθε
ανθρώπου. Τα πτυχία και τα μεταπτυχιακά δεν σου εξασφαλίζουν ότι έχεις
παιδεία. Η παιδεία ξεκινά μέσα από την οικογένεια, από τα ‘μαθήματα’ που
θα πάρει το παιδί πρακτικά, δια της μίμησης και του παραδείγματος, από
τη μητέρα του και τον πατέρα του, και μετά έρχεται το σχολείο. Αυτά που
υποφέρει σήμερα η Ελλάδα είναι αποτέλεσμα ελλειμματικής παιδείας, σε όλα
τα επίπεδα».
Ρίσκο: «Στη ζωή πάντα πίστευα πως
για να πετύχει κάποιος πρέπει να έχει αίσθηση του ρίσκου, λαγνεία για
τη ζωή και άγρια φαντασία. Αρα, το ρίσκο για μένα είναι συνυφασμένο με
τις επιλογές μου. Όπως έχει πει και ο Καμί, μου αρέσουν οι άνθρωποι που
ρισκάρουν και που πάνε μέχρι την άκρη του γκρεμού, αλλά ταυτόχρονα έχουν
και τη σοφία να κάνουν πίσω, όταν πρέπει».
Ραγιαδισμός: «Αυτή η
χαρακτηριστική ιδιότητα του νεοέλληνα, της ‘τζάμπα μαγκιάς’, υποθάλπει
ένα είδος ραγιαδισμού. Επειδή ξέρει ότι είναι εγκλωβισμένος, νομίζει ότι
με τέτοιου είδους ξεσπάσματα αποκτά υπόσταση. Όμως, όπως έχει πει και ο
Σεφέρης, ‘είμαστε πολύ για το τίποτα και λίγο για το κάτι’. Και κάπου
εδώ ελλοχεύει και ο κίνδυνος της απομόνωσης της Ελλάδας. Και δεν
αναφέρομαι μόνο στο Eurogroup, αλλά σε επιστημονικό και πολιτιστικό
επίπεδο, γιατί έχουμε μια τάση εγκλωβισμού και γεωγραφικά και
ψυχολογικά. Σαν να αισθανόμαστε ότι δεν μπορούμε να ανταγωνιστούμε τους
Ευρωπαίους και κλεινόμαστε πίσω στο καβούκι μας. Αλλά η Ελλάδα έχει
δώσει τα φώτα της στη Δύση και δικαιωματικά εκεί ανήκει».
Σιωπώ: «Από μικρός, δύσκολα
σιωπούσα, όταν έβλεπα ή άκουγα κάτι παράλογο ή άδικο. Δεν μπορώ να
αντιστέκομαι στον πειρασμό να παίρνω θέση για πράγματα για τα οποία έχω
ισχυρή γνώμη. Για παράδειγμα, πρόσφατα που ακούστηκε μέσα στη Βουλή από
τον υπουργό Παιδείας ότι ‘η αριστεία είναι ρετσινιά’, απορώ πως δεν
έγινε της κακομοίρας. Μα, είναι ντροπή για δύο λόγους. Πρώτον, γιατί
αυτή η κουβέντα ειπώθηκε από άτομο με επίσημη, θεσμική θέση, από τον
υπουργό Παιδείας. Δεύτερον, η δήλωση έγινε από έναν ‘μαρξιστή της
Αριστεράς’, όπως ο ίδιος αυτοαποκαλείται. Μου κάνει τρομακτική εντύπωση
αυτή η επαίσχυντη δήλωση. Πιστεύω θα μείνει στην ιστορία της Βουλής ότι ο
υπουργός Παιδείας το 2015 δήλωσε πως ‘η αριστεία είναι ρετσινιά’ και
δεν άνοιξε ρουθούνι. Όταν η επιστήμη έχει κάνει τόσα θηριώδη άλματα,
όταν αυτά τα άλματα έχουν γίνει χάριν κάποιων αρίστων, μια τέτοια δήλωση
είναι τουλάχιστον ακυρωτική».
Τρέλα: «Καλά, είμαι γνωστός
τρελός! (γελάει) Πιστεύω πως οι ‘τρελοί’ πάνε αυτόν τον κόσμο μπροστά. Ο
Αρχιμήδης, ο Ντα Βίντσι, ο Μότσαρτ είναι ιδιοφυείς τρελοί που άλλαξαν
τον ρουν της επιστήμης και της τέχνης».
Τύχη/ Τίποτα: «Το σύμπαν δεν
είναι τίποτε άλλο παρά μια τυχαία διακύμανση του τίποτα. Εδώ, ενώνεται η
κβαντική φυσική και κοσμολογία με την υπαρξιακή φιλοσοφία».
Υπονόμευση: «Την έχω νιώσει στο
πετσί μου την υπονόμευση, τον φθόνο. Είναι πραγματικά απίστευτο πως
κάποιοι άνθρωποι, αντί να ζουν και να απολαμβάνουν τη ζωή τους, ζουν
μισανθρωπικά και τοξικά υπονομεύοντας τον διπλανό τους. Βρε, ζήστε τη
ζωή σας και αφήστε τους άλλους να κάνουν ό,τι νομίζουν. Και αν κάνουν
κάτι καλό, μιμηθείτε το, προχωρήστε το, εξελίξτε το».
Φόβοι: «Επειδή το μυαλό μου
τρέχει πολύ γρήγορα –και αυτό είναι και καλό και κακό, καμιά φορά όταν
ακούσω ή μάθω ένα άσχημο μαντάτο, αυτό το ρημάδι το μυαλό τρέχει τόσο
γρήγορα στην πιο αρνητική εξέλιξη του πράγματος, που με διαλύει. Αυτή,
όμως, η πρακτική έχει αποδειχτεί ενίοτε τόσο λάθος, που έχω περάσει
φοβερές στεναχώριες δημιουργώντας τέρατα, χωρίς να υπάρχει κανένας
λόγος, όπως αποδεικνύεται εκ των υστέρων. Κι ενώ στεναχωρήθηκα σφόδρα,
χωρίς λόγο τελικά, το σύστημά μου, τα κύτταρά μου σίγουρα έχουν πληρώσει
και έχουν καταγράψει όλο αυτό το στρεσάρισμα. Πολύ φοβάμαι αυτή την
πλευρά μου».
Χρόνος-Χώρος: «Ζούμε σε ένα
συγκεκριμένο χώρο και χρόνο εντελώς τυχαία, αλλά ο καθένας από εμάς θα
πρέπει να κάνει όσο καλύτερη χρήση μπορεί αυτού του χωροχρονικού του
δεδομένου, πέρα από μισαλλοδοξίες, δόγματα ή δοξασίες που μας
εγκλωβίζουν. Αυτή η τυχαιότητα του χωροχρόνου και πόσο αυτή μας
καθορίζει είναι εκπληκτική, αν τη σκεφτεί κανείς».
Ψάχνω: «Ψάχνω να καταλάβω τον
κόσμο. Όπως έχει πει και ο Αϊνστάιν, η φυσική είναι ένα ραφινάρισμα της
καθημερινής σκέψης. Το ρήμα ‘ψάχνω’ είναι το raison d’être του ερευνητή,
με παραφυάδες του την οξυδέρκεια και τη φαντασία, ώστε να μένει η
ουσία, ο πυρήνας της έρευνας».
Ωρα να…: «…ζήσουμε».
* «Ελπίζοντας στην αβεβαιότητα -Η παράλληλη
ανατροπή στη φυσική, στις τέχνες και στο θέατρο»: Στο πλαίσιο «Συμπόσιο
του Μήνα», που διοργανώνει το Εθνικό Θέατρο, σήμερα Τρίτη 24 Φεβρουαρίου
και ώρα 20:00, ομιλητής είναι ο κ. Δημήτρης Νανόπουλος (Εθνικό Θέατρο –
Κεντρική Σκηνή, Αγίου Κωνσταντίνου 22-24, τηλ. 2105288170,-171,-173,
www.n-t.gr). Η είσοδος για το κοινό είναι ελεύθερη. Για τη συμμετοχή θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας κατά την προσέλευση.
Διαβάστε τη συνέντευξη, ακούγοντας πέντε αγαπημένα μουσικά κομμάτια του Δημήτρη Νανόπουλου:
– « Piano concerto n. No. 21 in C major», Wolfgang Amadeus Mozart
– «Bolero», Maurice Ravel
– «As Time Goes By», «Casablanca» soundtrack
– «The Windmills Of Your Mind», Michel Legrand, «The Thomas Crown Affair» soundtrack
– «Βρέχει φωτιά στη στράτα μου», Στράτος Διονυσίου
/
