Οι υπερτροφές (superfoods) είναι κατηγορίες τροφών
-κατά μείζονα λόγο με βάση κάποια φυτά- που θεωρούνται ότι έχουν πολύ
υψηλή θρεπτική αξία για τον ανθρώπινο οργανισμό, άρα είναι ευεργετικές
για την υγεία μας. Ωστόσο, ο όρος δεν έχει επιστημονική σημασία και η
οποιαδήποτε λίστα με «κορυφαίες» σούπερ τροφές είναι αμιγώς
υποκειμενική. Οι υπερτροφές είναι ως επί το πλείστον εξαιρετικά
υγιεινές, εκτός βέβαια από τις περιπτώσεις όπου παρατηρείται υπερβολική
κατανάλωση ή ύπαρξη πρόσθετων σακχάρων.
Οι
λίστες με τις διαθέσιμες υπερτροφές είναι αρκετά εκτεταμένες στο
διαδίκτυο σήμερα, με ορισμένες ιστοσελίδες να απαριθμούν τις υπερτροφές
σε 50 ή 100. Σε αυτό το σημείο ο όρος «υπερτροφές» θα λέγαμε πως χάνει
το νόημα του ή, στην καλύτερη περίπτωση, γίνεται συνώνυμο απλώς των
οποιωνδήποτε φρούτων ή λαχανικών.
Σε πολύ βασικό επίπεδο, οι υπερτροφές λέγεται πως είναι πλούσιες σε
συγκεκριμένες θρεπτικές ουσίες. Ανάμεσα σ’ αυτές μπορούμε να
συναντήσουμε τις αντιοξειδωτικές ουσίες που θεωρούνται πως καταπολεμούν
τον καρκίνο, τις φυτικές ίνες που εκτιμώνται πως προλαμβάνουν το διαβήτη
και τα πεπτικά προβλήματα, καθώς και τις φυτοχημικές ουσίες που
προσφέρουν αμέτρητα ευεργετικά για την υγεία οφέλη.
Το Μύρτιλο (Blueberry) φιγουράρει συνήθως στην κορυφή με τις λίστες
των υπερτροφών. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το Μύρτιλο είναι πολύ
πλούσιο σε βιταμίνες, φυτοχημικά και διαλυτές φυτικές ίνες. Ενώ το
Μύρτιλο είναι πράγματι ευεργετικό για την υγεία, το ίδιο ισχύει και για
όλα τα είδη μούρων (εννοείται τα μη δηλητηριώδη). Το Μύρτιλο δεν είναι
απαραιτήτως ανώτερο από το κράνμπερι (οξύκοκκο) ή το βατόμουρο
(raspberry), αλλά είναι συνήθως πιο ευρέως διαθέσιμο και αρκετά εύγεστο.
Το ακτινίδιο κατέχει επίσης πολύ υψηλή θέση στη λίστα με τις
υπερτροφές. Τα οφέλη είναι ως επί το πλείστον παρόμοια με εκείνα των
μούρων, των μήλων και των εσπεριδοειδών. Το ακτινίδιο ταξινομείται ως
υπερτροφή μάλλον λόγω του γεγονότος ότι περιέχει ευρύτερη γκάμα
θρεπτικών ουσιών σε σύγκριση με άλλα φρούτα.
Τα φασόλια και οι ολικής αλέσεως τροφές αποτελούν σίγουρες προσθήκες
στις λίστες με τις υπερτροφές. Τα φασόλια είναι πηγή χαμηλών λιπαρών
πρωτεΐνης, περιλαμβάνοντας διαλυτές φυτικές ίνες που ελαττώνουν τη
χοληστερίνη και προσφέρουν μεγαλύτερη αίσθηση πληρότητας. Ακόμη,
περιέχουν πολυάριθμες βιταμίνες που ιχνοστοιχεία που τείνουν να
απουσιάζουν από τη διατροφή μας, όπως το μαγγάνιο. Οι ολικής αλέσεως
τροφές εμφανίζουν παραπλήσια πλεονεκτήματα, αν και υστερούν όσον αφορά
την πρωτεΐνη.
Οι
ξηροί καρποί περιέχουν υψηλά επίπεδα μεταλλικών στοιχείων και υγιεινών
λιπών. Παρότι οι ξηροί καρποί αποτελούν συνηθισμένη προσθήκη στις λίστες
με τις υπερτροφές, το μειονέκτημά τους είναι η υψηλή περιεκτικότητα σε
θερμίδες. Επομένως, ο έλεγχος των μερίδων είναι το σημείο κλειδί. Σε
ό,τι αφορά αυτό το γεγονός, οι κελυφωτοί ξηροί καρποί είναι ιδανικοί
επειδή θέλουν αρκετή ώρα για να αποφλοιωθούν. Μία χούφτα από ξηρούς
καρπούς μπορεί να περιέχει περισσότερες από εκατό θερμίδες.
Η λαχανίδα στέκεται για τα καλά στο ύψος των περιστάσεων των
υπερτροφών. Το ίδιο μπορεί να υποστηριχθεί και για τα περισσότερα σκούρα
φυλλώδη λαχανικά, όπως το σπανάκι, το λάχανο, η κράμβη και το σέσκουλο.
Σε όλα αυτά μπορείτε να προσθέσετε και το μπρόκολο, το οποίο ανήκει
στην οικογένεια των λάχανων. Όλα τα προαναφερθέντα λαχανικά είναι
«φορτωμένα» με βιταμίνες A, Cκαι K, καθώς επίσης και με φυτικές ίνες,
ασβέστιο και άλλα μεταλλικά στοιχεία.
Η γλυκοπατάτα και τα κολοκυθάκια καταλαμβάνουν συνήθως θέση στις
λίστες με τις υπερτροφές για παρεμφερείς λόγους. Αμφότερα τα είδη τροφής
συνιστούν γενικά εξαιρετικές πηγές φυτικών ινών, βιταμίνης Α και πολλών
ακόμη. Επίσης, είναι φυσικές γλυκαντικές ουσίες και δεν χρειάζονται
προσθήκη βουτύρου, σάλτσας ή αλατιού όπως οι πατάτες.
Ο σολομός, οι σαρδέλες, το σκουμπρί και συγκεκριμένοι άλλοι τύποι
λιπαρών ψαριών που είναι πλούσια σε ωμέγα τρία λιπαρά οξέα, θεωρούνται
πως περιορίζουν τον κίνδυνο καρδιακών παθήσεων και εμφραγμάτων. Οι
περισσότεροι γιατροί ισχυρίζονται ότι τα οφέλη της κατανάλωσης ψαριού
αντισταθμίζουν τον κίνδυνο της πρόκλησης βλάβης στην υγεία μας λόγω του
υδράργυρου που πολλές φορές αυτά τα ψάρια περιέχουν. Αν σας ανησυχεί
αυτό το γεγονός, τότε συστήνεται να καταναλώνετε ψάρια που βρίσκονται
χαμηλότερα στη διατροφική αλυσίδα, όπως σαρδέλες ή αντζούγιες.
Το «εξωτικό» φρούτο της χρονιάς αναμένεται οπωσδήποτε να βρεθεί στη
λίστα με τις υπερτροφές. Ο λόγος για το ακάι μπέρι, το ραμπουτάν, το
φρούτο του δράκου ή το ρόδι. Ενώ όλα αυτά είναι πολύ ωφέλιμα για την
υγεία μας, δεν υπάρχει κανένας πραγματικά λόγος να θεωρήσουμε ότι είναι
ανώτερα από το Μύρτιλο, για παράδειγμα. Μπορεί να είναι πλούσια σε
συγκεκριμένες θρεπτικές ουσίες, όπως το ρόδι σε ellagitannins, που έχουν
αντικαρκινικές ιδιότητες, αλλά το ίδιο ισχύει και για τα κόκκινα
βατόμουρα.
Επιπλέον,
κάποιος θα μπορούσε κάλλιστα να συμπεριλάβει στη λίστα με τις
υπερτροφές το πράσινο τσάι, τον καφέ, την μαύρη σοκολάτα, το γιαούρτι
και τις ελιές, για πολλούς από τους λόγους που αναφέρθηκαν παραπάνω.
Όσο ευεργετικές για την υγεία και αν είναι οι παραπάνω υπερτροφές, η
χρήση του όρου θεωρείται από πολλούς ως εργαλείο μάρκετινγκ. Οι
επιστήμονες δεν χρησιμοποιούν τον όρο «υπερτροφές» ενώ και η αναζήτηση
του όρου σε επιστημονικές ιστοσελίδες αποφέρει ελάχιστα αποτελέσματα.
Η πρώτη κριτική που ασκείται όσον αφορά τη χρήση του όρου «υπερτροφή»
έχει να κάνει με το γεγονός ότι, ενώ η ίδια η τροφή μπορεί να ασκεί
ευεργετική επίδραση στην ανθρώπινη υγεία, η επεξεργασία της δεν είναι
φυσική. Για παράδειγμα, πολλοί τύποι «σούπερ» χυμών, όπως από ακάι μπέρι
ή ρόδι, εμφανίζουν πολύ υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη.
Κατά παρόμοιο τρόπο, πολλές τροφές ολικής αλέσεως επεξεργάζονται με
έναν τρόπο που τις καθιστά πιο γευστικές και λιγότερες ωφέλιμες για την
υγεία. Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, η επεξεργασμένη
βρώμη είναι τόσο ανθυγιεινή όσο και το πλήρως επεξεργασμένο λευκό ψωμί,
υπό την έννοια ότι αυξάνει άμεσα τα επίπεδα ζάχαρης στη ροή του αίματος
μόλις καταναλωθεί και προάγει την αντίσταση στην ινσουλίνη, την
παχυσαρκία και το διαβήτη.
Μία δεύτερη κριτική που ασκείται στις υπερτροφές αφορά το γεγονός ότι
επειδή ο όρος «υπερτροφή» δεν είναι επιστημονικός, μπορεί να σημαίνει
πολύ λίγα πράγματα και να ωθεί μερικούς καταναλωτές στην προτίμηση μίας
συγκεκριμένης τροφής έναντι κάποιας άλλης.
Μελέτες έχουν δείξει ότι η ιδανική διατροφή είναι αυτή που βασίζεται
κατά κύριο λόγο στα φυτά, περιλαμβάνοντας μία ευρεία γκάμα φρούτων,
λαχανικών, ολικής αλέσεως τροφών και ζωικών προϊόντων που ωφελούν την
υγεία. Οι υπερτροφές ίσως αποτελούν μία αξιόλογη εισαγωγή στην υγιεινή
διατροφή και η κατανόηση της διατροφικής τους αξίας κρίνεται αρκετά
διαφωτιστική.
Νίκος Φίλης
